Բարոյականությունն ու առաքինությունը լավը չեն․ Մարկիզ դը Սադի ծննդյան օրն է

Այս մարդը 32 տարի անցկացրել է բանտերում և հոգեբուժարաններում, իր կյանքի մեծ մասը նվիրել է իր ցանկությունը բավարարելուն (այդ թվում՝ բռնաբարությունների և անչափահասների նկատմամբ ոտնձգությունների միջոցով):

Միևնույն ժամանակ, շատերը նրան դեռ համարում են լուսավորության ամենավառ դեմքերից մեկը, ով ոգեշնչել է ֆրանսիացի բանաստեղծներին և փիլիսոփաներին, նրան տեսնում են որպես հեղափոխության կրքոտ ջատագով և բարոյականության ազատության համար պայքարող։

Այսօր՝ հունիսի 2-ին, լրանում է 18-րդ դարի ամենասկանդալային դեմքերից մեկի՝ ֆրանսիացի գրող, արիստոկրատ, փիլիսոփա Մարկիզ դը Սադի 283-ամյակը։

Դոնատյեն Ալֆոնս Ֆրանսուա դե Սադը կամ Մարկիզ դը Սադը ծնվել է 1740 թվականի հունիսի 2-ին Փարիզի Château de Condé-ում։ Նրա նախնիները կրել են կոմսի կոչում, իսկ դը Սադ ընտանիքում առաջինը, ում շնորհվել է մարկիզի կոչումը, Դոնատիենի պապն է։ Նա, ըստ երևույթին, ընտանիքի միակ օրինական մարկիզն էր, թեև «սրի ազնվականությանը» պատկանելը իրավունք էր տալիս տիտղոսը հորից որդուն փոխանցել ժառանգաբար։ Մարկիզ դը Սադը պատմության մեջ մտավ այս կոչման ներքո։

Դոնատիենի հայրը՝ Ժան-Բատիստ Ժոզեֆ Ֆրանսուա Կոմս դը Սադը, Ֆրանսիայի մի քանի գավառների ժառանգական կառավարիչ էր։ Նախքան կոմսի պատվավոր կոչումը ստանալը նա ծառայել է որպես բանագնաց Քյոլնի ընտրական դատարանում, ապա՝ դեսպան Ռուսաստանում։ Ապագա գրողի մայրը՝ Մարի-Էլեոնոր դե Մեյլե-Բրեզ դե Կարմենը, արքայադուստր դե Կոնդեի պատվո սպասուհին էր։ Մինչև չորս տարեկան փոքրիկ Դոնատիենը պալատում մեծացել է երիտասարդ արքայազն Լուի-Ժոզեֆ դե Բուրբոնի հետ։

Մայր դը Սադը հույս ուներ, որ իր որդին բարեկամական հարաբերություններ կստեղծի արքայազնի հետ, և դա կօգնի նրան կարգավորվել կյանքում: Այնուամենայնիվ, տղան արդեն այն ժամանակ սկսեց ցույց տալ իր կատաղի բնավորությունը. մի անգամ նա ծեծեց արքայազնին, որից հետո նրան վտարեցին պալատից և ուղարկեցին Պրովանս, որպեսզի նրան մեծացնի իր վանահայր հորեղբայրը։ Երբ Դոնաթիենը հինգ տարեկան էր, հայրը լքեց ընտանիքը, իսկ մայրը գնաց վանք։

Որոշ աղբյուրներ պնդում են, որ Կոմս դե Սադը միասեռական հարաբերությունների սիրահար էր և ժամանակ առ ժամանակ զվարճանում էր թեթև վարքի տեր երիտասարդների հետ: Տասը տարեկանում Մարկիզ դւ Սադը ընդունվեց Փարիզի դ'Հարկուր քոլեջը, սակայն տղայի հարաբերությունները ուսուցիչների և աշակերտների հետ լավ չի եղել։ Մարկիզը անընդհատ պատիժների է ենթարկվել, այդ թվում՝ մտրակահարվել։ Պատիժներն ու խոշտանգումները այնքան շատ էին, որ դը Սադը պարզապես դադարեց ցավ զգալ։ Այդ ժամանակ էլ նա սկսեց հասկանալ, գիտակցել, որ իշխանությունն ու բռնակալությունը միշտ միասին են ձեռք ձեռքի տված գնում։

Չնայած այն հանգամանքին, որ դը Սադը անառակ և անկանոն կապերի մեջ էր, ամուսնացած է եղել շատ առաքինի աղջկա հետ։ Նրա անունը Ռենե-Պելագի Կորդյե դե Մոնտրոյ էր։ Սադը առաջին հանդիպմանը նրան տգեղ չի համարել, բայց ասել է, որ աղջիկը «բողոքող բնավորություն» ունի։ Բանտում անցկացրած տարիները դը Սադի կյանքում ամենածանրն էին, բայց և ամենաարդյունավետը։ Սկզբում կալանքի պայմանները շատ խիստ են եղել, բայց հետո Սադին թույլատրել են գրիչ և թանաք օգտագործել և այդ ժամանակ էլ գրական ալիքը պատեց Սադին։

1782 թվականին դը Սադը ավարտեց էսսեների իր առաջին ժողովածուն։ Այնտեղից ամենահայտնի ստեղծագործությունը «Երկխոսություն քահանայի և մահամերձի միջև» է։ Այն բազմիցս վերատպվել է և դարձել դե Սադի առաջին հայտնի ստեղծագործությունը։

1790 թվականի մարտի 17-ին դը Սադը ազատ է արձակվել բանտից։ Ազատ արձակվելուց հետո մարկիզը ակտիվորեն պաշտպանել է Առաջին Հանրապետության գաղափարները և նույնիսկ միացել է հեղափոխական խմբերից մեկին՝ Լուի Սադ անունով։ Կինը նրանից ամուսնալուծություն պահանջեց, իսկ ինքը՝ մարկիզը, շուտով հանդիպեց երիտասարդ դերասանուհի Մարի Կոնստանս Ռենելին, ով դարձավ նրա սիրուհին և այդպես մնաց մինչև կյանքի վերջին օրերը։1791 թվականին դը Սադը հրատարակեց մեկ այլ մեծ վեպ՝ «Յուստինան կամ առաքինության դժբախտությունները»։ Սա երկու քույրերի պատմություն է, որոնք նման չեն ինչպես կրակը և ջուրը։ Ջուլիետը՝ քույրերից մեկը, զգայական է, արատավոր, հստակ գիտի, թե ինչ է ուզում կյանքից և ինչպես հասնել դրան, Ջուստինան մաքուր է, անարատ, կարելի է ասել՝ սուրբ։ 800 էջի ընթացքում դե Սադը, իր բնորոշ անկեղծությամբ և անամոթությամբ, նկարագրում է ամեն տեսակի սարսափները, որոնք ընկնում են խեղճ Ժուստինի վրա։ Բնությունն աղջկան պարգեւատրել է հրեշտակային գեղեցկությամբ ու նույնքան հրեշտակային առաքինությամբ, սակայն հեղինակը ողջ ուժով փորձում է ցույց տալ, որ բարոյականությունն ու առաքինությունը լավը չեն, այլ հակառակը։

Շատերը գրողին համարում են հանճարեղ սադրիչ, որը համարձակորեն և ճշմարտացիորեն արտացոլում է հասարակության արատները, մյուսները նրա մեջ տեսնում են միայն շատ այլասերված ֆանտազիա ունեցող մարդու, ով փորձել է այն կյանքի կոչել և հանձնել է թղթին։

Այսպես թե այնպես, դը Սադի ստեղծագործությունը հսկայական ազդեցություն ունեցավ հետագա դարաշրջանների մշակութային և արվեստի գործիչների վրա։

Ֆրիդրիխ Նիցշեն, Գիյոմ Ապոլիները, Ժոզեֆ Կոնրադը, Թոմաս Մանը, Ֆրանցիսկո Գոյան, Յուջին Դելակրուան և, իհարկե, հանրահայտ Զիգմունդ Ֆրեյդը ոգեշնչվել են այլասերված մարքիզի ստեղծագործություններից։ Այնուամենայնիվ, անառակությունը, որպես այդպիսին, կենտրոնական չէր դը Սադի ստեղծագործության մեջ: Ինչպես իր նախորդները, որոնց ստեղծագործությունները նա կարդացել է իր պատանեկությունից (հիմնականում Վոլտերն ու Ռուսոն), դը Սադը գրում է երկիմաստ վեպեր, նրա ստեղծագործություններից ոչ մեկը չի կարող միանշանակ մեկնաբանվել։

Հետաքրքիր է, որ նույնիսկ նրա գրքերի ամենադաժան տեսարանները, ըստ էության, պոռնոգրաֆիկ չեն: Դը Սադը հիմք է ընդունել Կանտի այն միտքը, որ մարդը պարտավոր է հետևել բարոյական օրենքին և շրջել է այն ներսից։ Նրա տեսանկյունից, իսկական բարոյականությունը կայանում է նրանում, որ հետևեք ձեր ամենամութ ու կործանարար կրքերին: Նա նույնիսկ ամենաստոր ու արատավոր ցանկությունները համարում էր ոչ թե շեղում, այլ մարդկային էության բնական ցանկություններ։

Նա անընդհատ վիճում էր ռացիոնալիզմի կողմնակիցների հետ՝ պնդելով, որ մեր մտքի բոլոր կոնստրուկցիաները միայն բնազդների կողմնակի արդյունք են՝ հիմք, կենդանական, դարերով արմատացած մեր մեջ: Եվ այս բնազդները, որքան էլ դրանք սարսափելի թվան, շատ ավելի շատ են կառավարում մարդկանց, քան բանականությունը: Այդ պատճառով նա ազնվականությունը համարում էր կեղծ, իսկ դաժանությունը՝ բնական։ Նշենք, որ «Սադիզմ» բառը նրա անունից է ծագում։

Մարկիզ դը Սադը մահացել է 1814 թվականի դեկտեմբերի 2-ին՝ ասթմայից, 74 տարեկան հասակում։ Հայտնի է, որ Մարկիզը մահից առաջ նամակ է գրել, որում ասել է, որ զղջում է իր մեղքերի համար և խնդրել է իրեն թաղել անտառում՝ գերեզմանը ծածկելով կաղիններով, որպեսզի նրա գոյության մասին ոչ ոք չհիշի և նրա անունը մոռացվի։ Սակայն նրա խնդրանքը չի կատարվել, քանի-որ քահանային մոռացել են զգուշացնել հանգուցյալի վերջին ցանկության մասին, ուստի դը Սադի մարմինը թաղել են քրիստոնեական սովորության համաձայն՝ Սեն-Մորիսի գերեզմանատանը։