Ուղիղ եթեր
Պիտի մեռնիմ Հայաստանի պատկերը բիբերուս մեջ․ Դանիել Վարուժանի հիշատակի օրն է
copy image url

Պիտի մեռնիմ Հայաստանի պատկերը բիբերուս մեջ․ Դանիել Վարուժանի հիշատակի օրն է

Մշակույթ 9 ամիս առաջ - 21:36 26-08-2024
Հակոբ Օշականը պնդում էր․ «Դանիել Վարուժան մեծագույն փառքերեն մեկն է մեր քնարերգության, եթե ոչ մեծագույնը»:

Այսօր Դանիել Վարուժանի հիշատակի օրն է։

Վարուժանի հայրը՝ Գրիգորը, Դանիել անվանեց իր առաջնեկին, որովհետև որդու ծննդյան լուրը լսելու պահին Դանիել մարգարեի մասին էր կարդում, իսկ Չպուգքյարյան ազգանունը թուրքերեն «չուպուքքյար» բառից է, որը նշանակում է չիբուխ կրող։ Ըստ ընտանեկան ավանդության՝ նրանց նախնիներից մեկին թուրք փաշան ստիպել է այդ ծառայությունը մատուցել։

Վարուժանի գրական ճաշակի ձևավորման վրա մեծ ազդեցություն է ունեցել հայոց լեզվի ուսուցիչ, վարժարանի տեսուչ Արիստակես Քասգանտիլյանը։ Նա մեծ սեր էր արթնացնում աշակերտների մեջ համաշխարհային գրականության գանձերի նկատմամբ։ Դանիելը իր նամակներից մեկում գրել է, որ հայերենի ոչ մի ուսուցիչ իր վրա նույնքան չի ազդել։ Մյուսները սովորեցրել են իմանալ, իսկ նա՝ ստեղծել։ Քասգանտիլյանը միջնորդում է, որ Վարուժանը ուսումը շարունակի Վենետիկի Մուրադ- Ռաֆայելյան նշանավոր դպրոցում, որը պատկանում էր Մխիթարյան միաբանությանը։ Հանձնարարական նամակում գրված էր․ «Նոր Մկրտիչ Պեշիկթաշլյան կը ղրկեմ, լավ նայեցեք»։

18 տարեկան էր այդ ժամանակ։ Իհարկե, Վարուժանի դերը հայ գրականության մեջ շատ ավելին պիտի լիներ․․․



Վարուժանն ու Սիրունին շաբաթ օրերին երբեմն Կոմիտասին հյուր էին գնում։ Այդ շրջանում Կոմիտասն ու նկարիչ Փանոս Թերլեմեզյանը Պոլսում վարձել էին եռահարկ տուն, որը դարձել էր մշակութային օջախ՝ յուրօրինակ վերնատուն, որտեղ հավաքվում էին տարբեր ազգերի արվեստասեր մարդիկ, լսում Կոմիտասի կատարումները, դիտում Թերլեմեզյանի նկարները, քննարկում արվեստին առնչվող հարցեր։

Մի անգամ Հակոբ Սիրունին Վարուժանին խնդրում է իր ալբոմում երկտող գրել՝ որպես հիշատակ։ Վարուժանը բանաստեղծություն է գրում, որի վերջին տողերն էին․

Չփշրվի ձեռքիդ բաժակն հրեղեն,
Ուր կը հեղու (լցնում է) բախտի նեկտարը Աստված․․․

Կոմիտասը կողքին կատակով գրում է․
Հրեղեն բաժակը բերանդ կվառե, աղջիկ։
Իսկ ես ինչ մրեմ․
Մատիտս սրեմ,
Բերնիս մեջ ջրեմ,
Գոնե անունս գրեմ․․․



Սկսվում է կոտորածը․․․ 1915 թ․ զգալով հասունացող վտանգը՝ ընկերներից Մկրտիչ Պարտիզյանը Վարուժանին առաջարկում է միասին Իտալիա գնալ, սակայն Վարուժանը մերժում է՝ ասելով, որ ընտանիքին մենակ չի կարող թողնել։

Գարնանը Մկրտիչը կրկին առաջարկում է մեկնել այս անգամ Բուլղարիա, խոստանում էր որոշ ժամանակ անց Վարուժանի ընտանիքին էլ ուղարկել։ Ինքը՝ Մկրտիչը, Ավստրիայի հպատակ էր և աքսորվելու վտանգ նրան չէր սպառնում։ Վարուժանը կրկին մերժում է ՝ հույս ունենալով, թե Վենետիկի Մխիթարյան հայրերը իր ձերբակալվելու դեպքում կմիջամտեն։

Սակայն նրանք անզոր էին։

Սրան հաջորդեցին բանտարկությունն ու աքսորը։ 1915 թ․օգոստոսի 26-ին Թյունեյ գյուղի մոտ Վարուժանին ու Ռուբեն Սևակին առանձնացնում են, կապում ծառերից ու գազանաբար սպանում։ Վարուժանն ընդդիմանում է, որին ի պատասխան՝ էլ ավելի վայրենի ու դաժան են վարվում նրա հետ։

Վարուժանի վերջին խոսքերից էր․ «Պիտի մեռնիմ Հայաստանի պատկերը բիբերուս մեջ»։

Ամենից շատ դիտված

22:19 ԱՄՆ-ն 30 տոննա կշռող բունկերային ռումբով հարված է պատրաստում Իրանին
18:09 Սննդի անվտանգության ապահովո՞ւմ, թե՞ հաշվեհարդար. ինչու «Տաշիր պիցցա»-ն «հանկարծակի» վտանգավոր դարձավ
19:24 Էս մասշտաբի վախկոտ ղեկավար ոչ մեկ չի տեսել. ինչ անում է՝ վախից դրդված. Ռուբեն Մխիթարյան
23:57 Եթե ՀԷՑ–ն ազգայնացվի, սեփականատերը միջազգային ատյաններում հաղթանակ կտանի. Արփինե Հովհաննիսյան
20:00 Ճնշումներ Օնիկ Գասպարյանի հանդեպ, ֆեյքերի «որս», այց օկուպացված Շուշի. ինչով կհիշվի Արմեն Աբազյանը
22:39 Նիկո՛լ, Սոնա Մնացականյանի վրաերթի գործով ռադիոկապի ձայնագրություններն ինչո՞ւ ես թաքցրել․ փաստաբան
22:00 Բնակարան, առանձնատուն, թանկարժեք մեքենա և գնումներ, 71 մլն եկամուտ․ Արարատ Միրզոյանի և կնոջ ունեցվածքը
18:43 Ազգային խայտառակություն է, երբ մեծ բարեգործը առանց որևէ հիմքի բանտ է նետվում Եկեղեցուն պաշտպանելու համար. Քոչարյան
20:26 Այսօր ԱԺ-ում Նիկոլը խոստովանեց, որ ինչ արել է, գիտակցված է արել. ինքը մարդասպան է և հայրենասպան. Աշոտյան
13:00 Փաշինյանը վախենո՞ւմ է․ ՊՊԾ պետը Թուրքիայում կուղեկցի նրան