Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև նոր բախումների վտանգը մեծանում է. Reuters

Մութն իջնելուն պես Խնածախ Սյունիքի բնակիչներն անհանգստություն են զգում։ Տեղացիներն ասում են, որ ամեն գիշեր Հայաստանի այս փոքրիկ գյուղում ավտոմատների կրակոցներ են լսվում՝ լսելի է դառնում ադրբեջանական զորքերի կողմից սահմանի այն կողմ տեղակայված իրենց դիրքերից գիշերային երկինք կրակելու ձայնը։ Այդ մասին, ըստ News.am-ի, գրում է Reuters-ը։

Գնդակները պարբերաբար հարվածում են տներին։ Ադրբեջանը հերքում է, որ իր զորքերը կրակ են բացում սահմանի մյուս կողմում և հրադադարի ռեժիմը խախտելու մեջ մեղադրում է հայկական զորքերին։

Սահմանի երկյանքով լարվածությունը մեծացնում է Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև նոր բախումների վտանգը։
Մարտին երկու կողմերն էլ հայտարարեցին, որ համաձայնության են եկել խաղաղության համաձայնագրի սխեմայի շուրջ, որը կարող է ստորագրվել 2026 թվականին, ինչը հաշտեցման հույսեր է արթնացնում։

Նախագծով նախատեսվում է, որ երկու կողմերն էլ կսահմանազատեն սահմանը, ընդ որում՝ Բաքուն պահանջում է, որ նախքան իր կողմից համաձայնագրի վավերացումը Հայաստանը փոփոխություններ մտցնի իր սահմանադրության մեջ։ Այդ ժամանակվանից ի վեր ամիսներ տևած հարաբերական անդորրից հետո սահմանի երկայնքով հրադադարի խախտման մասին հաղորդագրությունները կտրուկ աճել են։

Երկու երկրների միջև 1000 կմ երկարությամբ խիստ ռազմականացված սահմանը փակ է 1990-ականների սկզբից ի վեր։

Վերջին 40 տարիների ընթացքում երկու երկրները երկու խոշոր պատերազմ են մղել՝ անկայունացնելով Կովկասը՝ տարածաշրջան, որի միջով անցնում են Եվրոպա տանող խոշոր նավթային և գազային խողովակաշարերը և որը ռազմավարական նշանակություն ունի Ռուսաստանի, Իրանի և Թուրքիայի համար։

ԱՄՆ պետքարտուղար Մարկո Ռուբիոն անցյալ ամիս Կոնգրեսի լսումների ժամանակ հայտարարեց, որ երկու երկրների միջև պատերազմի «իրական վտանգ» կա։ Նա նշեց, որ Միացյալ Նահանգները ցանկանում է, որ Ադրբեջանը «համաձայնվի խաղաղության համաձայնագրին, ինչը կստիպի նրան չներխուժել Հայաստան»։
Հայաստանի և Ադրբեջանի հարցերով փորձագետ Լոուրենս Բրոերսը հայտարարել է, որ չնայած լայնածավալ պատերազմի վերադարձը հնարավոր է, առավել հավանական են լոկալ բախումները։

Նա նշել է, որ 10 միլիոն բնակչություն ունեցող Ադրբեջանը, որը երեք անգամ ավելի մեծ է, քան Հայաստանը, քիչ խթան ունի արագ խաղաղության համաձայնագրի հասնելու համար և փոխարենը կարող է հույսը դնել ավելի փոքր մասշտաբի սրման վրա՝ հարկադրելու համար իր հարևանին հետագա զիջումների գնալ։

Հայաստանի իշխանությունները բազմիցս հայտարարել են, որ պատերազմ չի լինի։ Անցյալ ամիս իր ելույթում վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց, որ երկու երկրները, «հակառակ բոլոր փաստարկներին, բոլոր սադրանքներին», ռազմական գործողությունները չեն վերսկսի։

Հայաստանի ամենահարավային Սյունիքի մարզը վեճի կենտրոնում է և հրադադարի ռեժիմի ամենաշատ խախտումները այնտեղ են գրանցվել։

Սյունիքն արևելքից Ադրբեջանի մայրցամաքային մասն բաժանում է արևմուտքից՝ Նախիջևանի ադրբեջանական էքսկլավից։ Այն նաև կենսականորեն կարևոր առևտրային ուղի է ապահովում Հայաստանի համար դեպի Իրան, որին այն սահմանակից է հարավից։

2020 թվականից ի վեր Ադրբեջանը պահանջում է, որ Հայաստանը իրեն միջանցք տրամադրի Սյունիքով դեպի Նախիջևան։ Բաքուն հայտարարել է, որ անցուղին կմնա Հայաստանի տարածքում, բայց կունենա նվազագույն վերահսկողություն մայրաքաղաք Երևանից։

Որոշ ադրբեջանցի պաշտոնյաներ համարում են, որ Հայաստանի հարավային մասը պատմականորեն ադրբեջանական տարածք է։

Բաքվի մտերիմ դաշնակից Թուրքիայի հետ Հայաստանի սահմանը նույնպես փակ է, ինչը Իրանի հետ սահմանը դարձնում է առևտրի համար կենսական նշանակություն ունեցող օղակ։

Հայաստանն ու Իրանը ջերմ հարաբերություններ ունեն՝ չնայած Հայաստանի՝ քրիստոնեական կրոնին և ավելի ու ավելի արևմտամետ կողմնորոշմանը։ 2022 թվականին Իրանը Հայաստանի ներմուծման չորրորդ խոշորագույն աղբյուրն էր։ Մայիսին Թեհրանի պաշտպանության նախարարն այցելել էր Երևան, և իրանական լրատվամիջոցները մեջբերեցին նրա խոսքերը՝ արտահայտելով Իրանի անհամաձայնությունը տարածաշրջանում սահմանների վերագծմանը։

Երկընտրանքը սրվում է Հայաստանի՝ ավանդական դաշնակից Ռուսաստանի հետ լարված հարաբերություններով, որը դեմ է Հայաստանի՝ Արևմուտքի հետ ավելի սերտ կապեր հաստատելու ձգտմանը և խորացրել է կապերն Ադրբեջանի հետ։