Թատրոնի ու կինոյի նվիրյալը. այսօր Խորեն Աբրահամյանի ծննդյան օրն է

Անսահման էր նրա նվիրումը բեմին, հատկապես՝ թատրոնին:

«Միայն մի տեղ կա` որ սպանեն, սուտ չեմ անի` թատրոնն է: Թատրոնն ամեն ինչ է` մեկ դաժան ու սոսկալի, մեկ` տոն: Ես հաջողություններ ունեցել եմ, անհաջողություններ` ինչքան ասես, բայց երբեք թատրոնը ինձ չի թողել»,- մի առիթով ասել է Խորեն Աբրահամյանը:

Հայ դերասան, ՀԽՍՀ և ԽՍՀՄ ժողովրդական արտիստ Խորեն Աբրահամյանը ծնվել է 1930 թ. ապրիլի 1-ին Երևանում: Երբ ուրախացած հայրը շտապել է բարի լուրը հաղորդել քույրերին, նրանք դա որպես ապրիլմեկյան կատակ են ընդունել: Բաբկեն Աբրահամյանին դժվարությամբ, բայց հաջողվել է հավատացնել, որ որդի է ունեցել։

Խորեն Աբրահամյանը հետաքրքրասեր երեխա է եղել. բակում խաղալուց զատ, սիրել է նաև ֆիլմեր դիտել:
Որպեսզի բակի երեխաներին էլ հասանելի լիներ ֆիլմի դիտումը, ընկերոջ հետ փոքրիկ տնակ են կառուցել, ֆիլմեր հայթայթել և ցուցադրություններ կազմակերպել:

Հետաքրքիր է, որ ապագա մեծ արտիստի երազանքն ամենևին էլ թատրոնը կամ կինոն չի եղել. նա ցանկացել է կա՛մ ճարտարապետ, կա՛մ գրականագետ դառնալ: Սակայն մոր ազդեցությամբ գնացել է Երևանի թատերական ինստիտուտ և 1951 թ. ավարտելով այն՝ աշխատանքի անցել Գաբրիել Սունդուկյանի անվան թատրոնում, 1979-1984 թթ. եղել է թատրոնի գլխավոր ռեժիսոր, 1988-1995 թթ.՝ գեղարվեստական ղեկավար, միաժամանակ՝ Հայաստանի թատերական գործիչների միության վարչության նախագահ: 1985-1988 թթ. Գյումրիի պետական թատրոնի դերասան էր և գլխավոր ռեժիսորը, 1980-1995 թթ. դասավանդել է Երևանի գեղարվեստաթատերական ինստիտուտում:

Թատրոնում կերտած լավագույն դերերից են՝ Ռուստամ (Ալեքսանդր Շիրվանզադեի «Նամուս»), Արմեն (Գուրգեն Բորյանի «Կամրջի վրա»), Արամ (Ալեքսանդր Արաքսմանյանի «60 տարի, երեք ժամ»), Արա (Նաիրի Զարյանի «Արա Գեղեցիկ»), Մյասնիկյան (Զարզանդ Դարյանի «Հանրապետության նախագահը»), Կորիոլան (Վիլյամ Շեքսպիրի «Կորիոլան»), Ավետյան (Պերճ Զեյթունցյանի «Անավարտ մենախոսություն»):


Խորեն Աբրահամյանը ոչ միայն թատրոնի, այլև կինոյի վարպետ էր:

Նա առաջին անգամ նկարահանվել է 17 տարեկանում՝ «Արարատյան դաշտի աղջիկը» կինոնկարում։

«Երեկ մի մարդ էի, արթնացա՝ հայտնի մարդ՝ հսկայական Խորհրդային միության մեջ։ Էդ ֆիլմի հաջողությունը աննախադեպ էր»,- այսպես է հետագայում հիշելու իր աննախադեպ հաջողությունը կինոյում Խորեն Աբրահամյանը։ Խոսքը 1958 թվականին Յուրի Երզնկյանի նկարահանած «Առաջին սիրո երգը» կինոնկարի մասին էր։

Հայկական լավագույն կինոնկարների մի մասի հաջողությունները մասամբ պայմանավորված են նաև Աբրահամյանի դերակատարումներով՝ Գևորգ («Սարոյան եղբայրներ», 1968 թ.), Ռոստոմ («Տերը», 1968 թ.), Պավլե («Մենք ենք, մեր սարերը», 1969 թ.), Արմեն («Երևանյան օրերի խրոնիկա», 1972 թ.), Մյասնիկյան («Երկունք», 1977 թ.), Տեր-Ավետիս («Հուսո աստղ», 1978 թ.), Սիսակյան («Ապրեցեք երկար», 1979 թ.) և այլն:
Աբրահամյանը նկարահանվել է նաև Մոսֆիլմի 3 կինոնկարում՝ «Առաջին էշելոնը», «Բարձունք», «Նրա կյանքի նպատակը»:

Խորեն Աբրահամյանի մարմնավորած Կորիոլան հիացրել է անգամ գերմանացի հանդիսատեսին։ Դերը Աբրահամյանին բերել է ԽՍՀՄ պետական մրցանակ, իսկ գերմանական թերթերը նրան բնորոշել են որպես «գերաստղ»։

«Համլետ»-ի կերպարում ներկայացած հանճարեղ դերասան Սմակտունովսկին Խորեն Աբրահամյանի կրկնօրինակումը տեսնելուց հետո ասել է. «Իմ բախտը բերել է, որ ես եմ Համլետին մարմնավորել, որովհետև եթե Խորեն Աբրահամյանը մարմնավորեր, գուցե կերպարն ու ֆիլմը ավելի հետաքրքիր ստացվեին: Եթե ուզում եք իսկական «Համլետ» հասկանալ, լսեք նրա կրկնօրինակումը: Ես հայերեն ոչինչ չեմ հասկանում, բայց այն հանճարեղ է»:

1982 թ. Սունդուկյանի անվան թատրոնում Խորեն Աբրահամյանը բեմադրել է Գաբրիել Սունդուկյանի «Պեպոն», որը բեմ է բարձրացել առաջին ու վերջին անգամ։ Պեպոն զայրացրել էր Հայաստանի կուսակցական ղեկավարությանը։ Հենց այս դեպքից հետո էր, որ դերասանին «աքսորել են» Գյումրի։

Սունդուկյան թատրոն վերադառնալուց հետո Խորեն Աբրահամյանին սպասվում էր տհաճ անակնկալ. այն դերասանները, որոնք ժամանակին երդվում էին նրա անունով, նրա դեմ էին դուրս եկել։

Ինչպես ասում են՝ պատմությունը կրկնվելու հատկություն ունի. հենց նույն Սունդուկյան թատրոնում էր, որ ժամանակին Խորեն Աբրահամյանը այլ դերասանների և ռեժիսորների հետ դեմ էր դուրս եկել Վարդան Աճեմյանին...

1992 թվական, երկրում ցրտի ու մթի, պատերազմի տարիներն էին... թատրոնում էլ էր մռայլ...
Աթոռին սարի պես նստած Խորեն Աբրահամյանը ծխո՜ւմ է, ծխում, ծխում... ու լսում մարդկանց չդադարող մեղադրանքները։ Իրար հաջորդող ծանր ու մռայլ ժողովներն իսկական դատավարության էին նման, այս ժողովներից մեկի ժամանակ է, որ դերասանն ասել է. «Մի թշնամի կա, որ չեմ կարող հաղթահարել, մի թշնամի կա, որ ոչ մեկդ չի կարող հաղթահարել, մի թշնամի կա՝ ամենաանտանելին, ամենասոսկալին, իմ թշնամին ես եմ...»:

Հետո... հեռանալու էր, խռոված էր հեռանալու։

Միացյալ Նահանգներ։ Հենց այստեղ է ձայնագրվել նրա հայտնի «Ես իմ անուշ Հայաստանի»-ն։ Սա սովորական ասմունք չէր, սա հայրենիքից հեռացած ու կարոտած երևանցի Խորենի հոգու ճիչն ու պոռթկումն էր... (այս ասմունքը հնչում է նաև դերասանի թաղման արարողության ժամանակ, փողոցներում մարդիկ կանգնում ու գլխարկները հանելով՝ հրաժեշտ էին տալիս արտիստին)։

Մի օր դերասանի ամերիկյան բնակարանում հնչում է հեռախոսի զանգը: Խոսափողից լսվում է Վազգեն Սարգսյանի ձայնը: Վարչապետը դերասանին խնդրում է վերադառնալ հայրենիք:



Երևանում Խորեն Աբրահամյանը շարունակել է ստեղծագործական գործունեությունը: Մահվանից մեկ շաբաթ առաջ նա կնոջ՝ դերասանուհի Գոհար Գալստյանի հետ միասին բեմադրել է իր վերջին՝ «Ջին խաղը» ներկայացումը։

Խորեն Աբրահամյանը մահացել է 2004 թ. դեկտեմբերի 10-ին սրտամկանի կաթվածից։

Խորեն Աբրահամյանի հետաքրքիր մտքերից

Պետք է լինել ազնիվ ամեն ինչում, հատկապես արվեստում, այլապես լավ մարդ լինել չես կարող:

Առանց մեծ թատրոնի կյանք գոյություն չունի:

Լավը չտեսնելը նույնքան վտանգավոր է, ինչքան, ասենք, երբ որ վատը չես տեսնում կամ չես ուզում տեսնել:

Շատ երկար ճանապարհ եմ անցել. կողքից կարող են ինձ նայել ու ասել՝ բախտը բերել է. չկա էդպիսի բան. ես 8-10 տարի մասսայական տեսարաններում վազվզել եմ:

Ժողովուրդը մի դաժան խոսք ունի՝ դերասանություն մի արա. խոսքը վատ դերասանության մասին է, լավի մասին չեն ասում դերասանություն:

Հայի համար հայհոյանքը… դա ռուսի հայհոյանքը չի, ամերիկացու հայհոյանքը չի:

Չկա ավելի պիղծ բան, քան ճշմարտանման սուտը: Իսկ ճշմարտանման սուտն էսօր շատ է:

Իմ մտքով էսպիսի բան է անցնում, որ ինչքան շրջազգեստները կարճանում են, էդքան պատերազմի վտանգը մոտենում է: Ինչքան մերկ են կանայք, էդքան անհետաքրքիր են:

Մեծ սիրտ պետք է ունենաս, որ ժողովրդի հետ խոսելու համար կյանքդ տաս, չխնայես կյանքդ:

Իմ մասնագիտությունից ավելի քաղցր, ավելի հաճելի, ավելի դժվար, ավելի դաժան բան չկա:

Թոռները՝ Խորեն Աբրահամյանի մասին

«Նա խրատներ տալ չէր սիրում: Այդ առումով մենք իրար շատ նման ենք: Կարող է մի բան ասեր, բայց դրա տակ մեկ այլ բան հասկանայինք, այսինքն՝ նրա խոսքերը միշտ էլ ենթատեքստով են եղել,- հիշում է Խորեն Լևոնյանը,- ինձ ընդամենը մեկ անգամ է խորհուրդ տվել. «Պետք է դերասանն իմանա՝ ձեռքերն ինչպես շարժի, ինչ անի»»:

«Նա մեզ համար հայր է եղել: ...Շատ հետաքրքիր մարդ էր. ջահելների հետ ջահելություն էր անում, իսկ իր երեխաների համար ընկեր էր»,- հիշում է մյուս թոռը՝ Արսեն Լևոնյանը:

«Ֆուտբոլ շատ էր սիրում: Մի անգամ, երբ Ուկրաինա-Հայաստան խաղն էր, հայերը գոլ խփեցին և հաշվի մեջ առաջ անցան: Այդ ժամանակ գոլ խփած ֆուտբոլիստը վերնաշապիկը հանեց, ինչը չի թույլատրվում, իսկ պապիկս ասաց. «Թումբանդ էլ հանի, քեզ կարելի է»»,- պատմում է Խորեն Լևոնյանը:

Ֆուտբոլի հետ կապված մի դրվագ էլ Արսենն է հիշում. «Փոքր ժամանակ ֆուտբոլ էի պարապում, պապիկս էլ զանգեց ու ասաց՝ բալիկ (Խորեն Աբրահամյանը թոռներին բալիկ կամ պուճուր է ասել), ֆուտբոլը երբ է, Հայաստանի հավաքականը երբ է խաղում, ասացի՝ Խորիկ պապիկ, չգիտեմ, մեկ էլ ասաց՝ բա ֆուտբոլիստ տղա ես, ոնց չգիտես: Իսկ երբ պատասխանեցի, որ ոչ ոք չկա, որ դա ճշտեմ, որոշ դադարից հետո ասաց՝ կարո՞ղ է անապատում ես»:

Հետաքրքիր է

Խորեն Աբրահամյանը դպրոցական տարիներին ներգրավված է եղել բռնցքամարտի մայրաքաղաքային հավաքականի կազմում:

Ընդունելության քննությանն արտասանել է Պեպոյի հայտնի մենախոսությունը:

Ընկերներն ու գործընկերները պատմում են, որ Խորեն Աբրահամյանը բեմում էգոցենտրիկ էր. նրա համար կային ինքը ու իր շուրջը կառուցված ներկայացումը:

«Օթելլո»-ի բեմադրություններից մեկը խաղացել է ջարդված ոտքով:

Հ. Ասլանյան