Հովհաննես Թումանյան դերասանը. բեմում առաջին ու վերջին անգամ

Թումանյանի մասին իր հուշերով կիսվելիս Վարդգես Ահարոնյանը գրում է․ «Մի օր երաժիշտ Արմեն Տիգրանյանը, որ օպերայի էր վերածել Հովհ. Թումանյանի «Անուշ» պոեմը, իր տուն հրավիրեց Թումանյանին, Սիամանթոյին և մի խումբ արվեստագետների: Հրավիրվածների մեջ էր նաև մեր նշանավոր դերասանուհին՝ տիկին Սիրանույշը:



Իբրև կին, և այն էլ տաղանդավոր ու հայտնի կին, Սիրանույշը, բնականաբար, դարձավ ներկաների ուշադրության կենտրոնը: Զրույցը տիկին Սիրանույշի շուրջ էր դառնում, խոսողը ամենից ավելի ինքը՝ Սիրանույշն էր, մինչ մյուսները, նույնիսկ զրույցի վարպետ Հովհաննես Թումանյանը, ուշադրությամբ և հարգանքով լսում էին տաղանդավոր դերասանուհուն:

Սակայն դա երկար չտևեց: Տիկին Սիրանույշը մեկն էր այն անձնավորություններից, որոնք իրենց գործից և իրենց անձից դուրս զրույցի ուրիշ նյութ չունեն: Որքան տաղանդավոր, փայլուն և հմայիչ բեմի վրա, նույնքան դժգույն բեմից դուրս, առօրյա կյանքում: Անմրցելի խաղի մեջ, խեղճ իր խաղից դուրս կյանքի հարցերի և արվեստի մյուս ճյուղերի մեջ: Բեմականությունը այնքան միս ու արյուն էր դարձել իր մեջ, որ առօրյա, սովորական զրույցի մեջ էլ այնպես էր շարժվում և խոսում, ինչպես Էդմոն դը Ռոստանի «Արծվիկը» կամ Շեքսպիրի «Համլետը» խաղալիս, ֆրանսիական բեմի կեղծ դասական դպրոցի ձևերով: Սիրանույշը բեմը փոխադրել էր կյանքի մեջ, փոխանակ կյանքը բեմ հանելու:

Իր խոսքը իր խաղացած դերերի և մանավանդ վարագույրի ետևը իր շուրջը դարձող այն ինտրիգների մասին էր, որոնցով հարուստ է բոլոր թատրոնների ներքին կյանքը:

Շուտով զգացվեց, որ տիկին Սիրանույշի նյութը սպառվել սկսեց: Ամենից շուտ դա զգաց Հովհ. Թումանյանը, որ կամաց-կամաց իր ձեռքն առավ զրույցի թելը: Խոսքի տերն այլևս ինքն էր, մինչ մյուսները ուշադրությամբ լսել սկսեցին:

Եվ դարձյալ, ի հարգանս տիկին Սիրանույշի, Հովհաննես Թումանյանն էլ իր խոսքը թատրոնի շուրջ դարձրեց:

Կա՞ր որևէ նյութ, որի մասին Թումանյանը մի հետաքրքրական խոսք չունենար ասելու:

-Տիկին Սիրանույշ, գիտե՞ք, որ քիչ էր մնացել ես էլ դերասան դառնայի,- խոսքը Սիրանույշին ուղղեց Թումանյանը:

-Ի՞նչ կըսէ՜… Ատ շատ հետաքրքրական ըլլալու է: Պատմեցե՛ք, կաղաչեմ,- ասաց Սիրանույշը:

«Սրանից քսան-քսանհինգ տարի առաջ էր,- սկսեց Թումանյանը:- Չեմ հիշում, թե դուք էլ էն ժամանակ Թիֆլիսո՞ւմն էիք, թե չէ, տիկին Սիրանույշ: Պետրոս Ադամյանը իր հիանալի խաղով գժվացրել էր բոլորիս: Ամեն մարդ ուզում էր դերասան դառնալ: Տեղից վեր կացողը բեղ ու մորուս ածիլում էր և վազում Ադամյանի մոտ, թե՝ «մեզ էլ դերասան արա»: Խելքներս կորցրել էինք, մանավանդ մենք՝ Ներսիսյան դպրոցի աշակերտներս: Գնում էինք թատրոն, մտիկ տալիս Ադամյանի խաղին և ախ քաշում՝ «ինչ կըլներ, որ Ադամյանը մեզ էլ դերասան շիներ»:

Մի օր երկու-երեք ընկերներով սիրտ արինք և գնացինք Ադամյանի մոտ: Խնդրեցինք, աղաչեցինք, որ մեզ դերասան անի: Էլ չեմ իմանում թե ոնց եղավ, բայց Ադամյանը մեր խնդիրը կատարեց:

-Վաղը փորձի եկեք,- ասաց:

Էլ մեր քեֆին քեֆ կհասնե՞ր: Ոտքներս կտրվեցին գետնից: Տուն գնալիս չէինք քայլում, այլ թռչում:

Մյուս օրը մեր մի-մի բեղը ածիլեցինք ու գնացինք թատրոն:

Ադամյանը պատրաստում էր Կարինյանի «Վարդանանց պատերազմը»: Ինձ և երկու ընկերներիս մեկ-մեկ դեր տվեց: Ավարայրի կռվին մասնակցող անխոս զինվորներ պիտի լինեինք, կռվի մեջ պիտի սպանվեինք, վեր ընկնեինք և անշարժ պառկեինք, մինչև որ գործողությունը վերջանար:

Գնացինք եկանք, փորձերին մասնակցեցինք, դուրսն էլ հպարտ-հպարտ ման եկանք: Հանա՞ք էր, Ադամյանի հետ խաղացող դերասաններ էինք:

Հասավ ներկայացման օրը:

Բեղ ու մորուս կպցրին մեր երեսներին, սաղավարտներ դրին գլխներիս, մեկ-մեկ հատ փայտե նիզակ տվին ձեռքներս և բեմ հանեցին:

Մենք պարսիկներին զարկեցինք, պարսիկները մեզ զարկեցին, վերջապես սպանվեցինք և ընկանք գետնին:

Ես ընկել էի մի ժայռի վրա: Ժայռ որ ասում եմ, դե, գիտեք էլի, բեմի ժայռ՝ փայտից, տախտակից շինված մի բան: Աչքերս խփել, պառկել էի: Մեռած եմ, չէ՞: Մեկ էլ լսեցի Ադամյանի ձայնը: Ադամյանը բեմ մտավ ու Եղիշեի դերի մեջ սկսեց իր մենախոսությունը։ Ականջս սրեցի, աչքերս էլ կամաց-կամաց բացեցի: Ա՜խ, էն ո՛նց էր խոսում Ադամյանը: Բեմն ու սրահը շունչը պահած լսում էին նրան:
Ես մոռացա, թե մեռած եմ: Պառկածս տեղից կամաց-կամաց սողացի դեպի ժայռիս եզրը, որ ավելի լավ տեսնեմ և լսեմ Ադամյանին:



Ադամյանը քանի գնաց ավելի տաքացավ: Ես մի քիչ էլ առաջ սողացի:

Մին էլ չիմացա թե ի՞նչ պատահեց՝ երկի՞նքը փուլ եկավ, թե՞ ժաժք եղավ:

Դու մի ասիլ էնքան եմ մոտեցել ժայռիս եզրին, որ մին էլ էն իմացա, ինչ՝ ես՛ էլ, ժայռս էլ գլորվեցինք Ադամյանի ոտքերի տակ:

Ա՜յ քեզ խայտառակություն: Էլ ի՞նչ անեի: Նիզակս ու սաղավարտս թողի գետնին, ելա ու փախա բեմի ետևը:

Զրահս հանելը, բեղ ու մորուսս պոկելը և դուրս փախչելս մեկ եղավ:

Ետևիցս հասավ Ադամյանի ձայնը՝ «ատ ո՞ր թշվառականն էր, որ խաղս ավրեց, ո՞ւր կորավ ատ անպիտանը»:

Վարագույրը իջել էր, և Ադամյանը բեմի ետև էր անցել ու ինձ էր փնտրում: Բայց ու՜ր, ես շունչս մեր տան առջին առա:

Էն էր ու էն՝ էլ ոտք չդրի հայոց բեմը: Հայոց ազգը էսպես զրկվեց ինձ նման երևելի դերասանից»,-վերջացրեց Թումանյանը՝ ինքն էլ ծիծաղելով:

Տիկին Սիրանույշը ձեռքից գնաց ծիծաղից»: