copy image url
Մամուլ 2 տարի առաջ - 08:27 13-11-2021

Անվտանգային հարցերին վերաբերվում են այնպիսի անտարբերությամբ, ինչպիսի լրջությամբ թշնամին վերաբերվում է մեր անվտանգային հիմքերի խարխլմանը. Փաստ

Գորիս-Կապան ճանապարհին Ադրբեջանը մաքսակետեր կտեղադրի. ինչպես Հայաստանի անվտանգության խորհրդի քարտուղար Արմեն Գրիգորյանն է պնդում, այդ մաքսակետերը կտեղադրվեն «ադրբեջանցիների տարածքում»։ Ի դեպ, նմանատիպ արտահայտություն է արել նաև Նիկոլ Փաշինյանը՝ նշելով, որ Ադրբեջանը Գորիս-Կապան ավտոճանապարհի իր տարածքով անցնող՝ Չայզամի և Էյվազլի հատվածում մաքսային և անձնագրային հսկողություն կիրականացնի Հայաստանի քաղաքացիների և բեռների նկատմամբ։ Ի՞նչ նոր ռիսկեր ու անվտանգային խնդիրներ են պարունակում այս իրողությունները և ինչի՞ կհանգեցնեն...

«Փաստ» օրաթերթը այս և այլ հարցերի շուրջ զրուցել է «Հենակետ» վերլուծական կենտրոնի փորձագետ Վահագն Սարոյանի հետ։

-Ստացվում է այնպես, որ Հայաստանի տարածքով տեղաշարժվելու համար Ադրբեջանը կարող է իր գործողություններով խնդիրներ առաջացնել արտաքին և ներքին քաղաքական ու սոցիալ-տնտեսական առումներով, անակնկա՞լ էր մաքսակետերի տեղադրման իրողությունը, թե՞ ոչ։

-Ցավոք սրտի, այո՛, ճիշտ եք նկատում, որ Ադրբեջանը իր ստեղծած իրավիճակով կարողանում է ազդեցություն ունենալ Հայաստանի ներքին քաղաքական ու տնտեսական օրակարգի ձևավորման վրա։ Սակայն պետք է նշել, որ այսպիսի իրավիճակները անակնկալ լինում են միայն հանրության այն հատվածի համար, որոնք ունեն իրենց համոզմունքներն ու կույր հավատն առ այն, որ «երկիրը կփրկվի այս իշխանությունների գործողություններով», ինչպես փորձում է համոզել իշխանական պատգամավորներից մեկը՝ ասելով, թե «Նիկոլ Փաշինյանն իր քաղաքականությամբ փրկել է Սյունիքը»։

Միգուցե անակնկալ է ճակատենցու, որոտանցու, բարձրավանցու կամ շուռնուխցու համա՞ր, որոնք 45 % վստահության քվե տվեցին իրենց գյուղերը շրջափակման մեջ հայտնվելու համար։ Իսկ իրականում անակնկալ չէր, ավելին՝ սպասելի էր Սանասարի և Կովսականի հանձնումից հետո։ Նկատենք, որ ադրբեջանական կողմն ամեն ինչ արեց, որպեսզի իրադարձությունների գրադացիան պահելով՝ հասնի մաքսակետերի տեղակայմանն ու լեգիտիմացմանը, ինչին ականատես էինք լինում անցնող մեկ տարվա ընթացքում՝ դեռևս GPS-ային հայտնի իրադարձություններից հետո, որն էլ բերեց վերը նշված ճանապարհահատվածի՝ ադրբեջանական կողմի տնօրինման տակ անցնելուն։ Այնուհետև ադրբեջանական կողմն սկսեց իրանական բեռնատարների անցումն արգելել, որից հետո մաքսատուրք սահմանեց իրանական բեռնատարների համար, այնուհետև ստեղծվեց ադրբեջանցի զինվորի դանակահարության դեպք, որպեսզի հնարավոր լինի տեղակայել ոստիկանական հենակետեր, իսկ այսօր արդեն տեղադրում է մաքսակետեր։

Սպասելի էր նաև այն տեսանկյունից, որ Փաշինյանը քանիցս իր հայտարարություններում, անդրադառնալով Գորիս-Կապան ճանապարհի Որոտանի այդ ճանապարհահատվածին, մեջբերելով 2010 թ. վարչատարածքային բաժանման մասին օրենքը, հայտարարում է, որ այդ հատվածն ադրբեջանական տարածք է՝ տալով դրանց ադրբեջանական տեղանունները (Էյվազլի, Չայզամի)։ ԱԽ քարտուղարը նշում է, թե մաքսակետերը տեղադրվում են «իրենց տարածքում», Հովիկ Աղազարյանը հայտարարում է, որ Խորհրդային Միության ժամանակահատվածում դրանք եղել են «իրենց տարածքները», սկզբունքորեն լեգիտիմացնում են այն, որ ադրբեջանական մաքսակետերի հայտնվելը և՛ տրամաբանական է, և՛ օրինաչափ։ Հաջորդ կարևորագույն հանգամանքը, որի վրա կուզեի հրավիրել հանրության ուշադրությունը, Փաշինյանի այն հայտարարությունն է, թե հնարավոր էր խուսափել մաքսակետերի տեղակայումից... այդ դեպքում «դրա գինը լինելու էր միջանցքային տրամաբանությունը, ինչն անընդունելի է մեզ համար»։

Փաստորեն ի՞նչ է ստացվում՝ կա՛մ պետք է միջանցք լինի, կա՛մ մաքսակետե՞ր տեղակայվեն։ Այսինքն, ցանկացած տրամաբանություն ունեցող քաղաքացի կարող է ենթադրել, որ հարցը քննարկվել և համաձայնեցվել է կողմերի միջև։ Իսկ այն հայտարարությունները, թե միջանցքային բովանդակություն չի քննարկվում բանակցություններում, փաստորեն, հերքվեցին Փաշինյանի կողմից։

-Նիկոլ Փաշինյանը մի քանի անգամ հայտարարել է, որ այդ ճանապարհով երթևեկելը անխափան է լինելու քաղաքացիների համար, սակայն այսօր լրիվ այլ հայտարարություն է անում ՝ հիմնավորելով այն ասֆալտապատ նոր ճանապարհի շահագործմամբ։ Ի՞նչ սպասել հաջորդիվ...

-Պետության անվտանգային դիմադրողականության դեֆիցիտի պայմաններում արված հայտարարությունն անվտանգության մասին բարոյապես հասկանալի է, բայց պրակտիկորեն՝ անհուսալի։ Ի վերջո, չպետք է անտեսել այն հանգամանքը, որ զանազան պատճառներով ժողովուրդը պետական հոգածության սուբյեկտ չէ և ենթարկվում է շահարկումների ու կամայականությունների։ Փաշինյանի հակասական հայտարարությունները Գորիս-Կապան ճանապարհով անխափան երթևեկելու վերաբերյալ տեղավորվում են հենց այս տրամաբանության մեջ։ Երբ Ադրբեջանին հանձնվեցին Սանասարն ու Կովսականը, արդեն պարզ էր, որ Ադրբեջանը մոտենում է Սյունիքին։ Իսկ երբ GPS-ային բեմադրություններով լեգիտիմացրեցին իրենց ներխուժումը ՀՀ սուվերեն տարածք, ապա ճանապարհ հարթեցին նաև միջպետական ճանապարհի ինչ-որ հատվածի տնօրինման հարցում ունենալու որոշակի հաջողություններ։ Ի դեպ, Սանասարի և Կովսականի հանձնումը հակասում էր 2020 թ. նոյեմբերի 9-ին ստորագրած հայտարարությանը, որի ոչ մի կետով նման բան չկար։

Դրանով փաստացի սկիզբ դրվեց այսօրվա իրավիճակին։ Ինչ վերաբերում է անխափան երթևեկելու մասին Փաշինյանի հայտարարություններին, այո, այդ մասին նա մի քանի անգամ հայտարարել է թե՛ կառավարության նիստում, թե՛ ԱԺ ամբիոնից, սակայն, ինչպես տեսնում ենք, փաստերն ինքնին խոսուն են՝ ճանապարհը ոչ թե անխափան է, այլև վտանգավոր։ Շատերը արդարացի հարց են բարձրացնում, թե ո՞ւր է խաղաղապահ առաքելությամբ տարածաշրջանում գտնվող ռուսական կողմի դիրքորոշումն այս առնչությամբ։ Իսկ ի՞նչ դիրքորոշում պետք է հայտնի ռուսական կողմը, եթե ՀՀ բարձրագույն ղեկավարությունը Ադրբեջանի քայլերն իր հայտարարություններով լեգիտիմացնում է ի լուր աշխարհի և հասկացնում է, որ կան պայմանավորվածություններ։ Իրականում 21 կմ-անոց այդ ճանապարհահատվածն ավելի շատ քաղաքական ու պետական հեղինակության հարց է, քան նոր ասֆալտապատ ճանապարհի հարմարավետության, ինչի մասին իրար հերթ չտալով խոսում են Փաշինյանն ու իրեն սպասարկող գործիչները։ Ի դեպ, ԱԽ քարտուղարը խոսում է գումար վճարելով ճանապարհն անցնելու մասին, հետաքրքիր է՝ ի՞նչ գումարի մասին է խոսքը։ Չեմ ուզում մտածել, թե ԱԽՔ-ը կարող էր նկատի ունենալ այդ հատվածում Հայաստանի կողմից առաջիկայում տեղակայվող մաքսակետերին վճարվելիք գումարի մասին։

-Ճանապարհը ոչ միայն տնտեսական ու սոցիալական նշանակություն ունի, այլ նաև պարունակում է ռազմավարական և անվտանգային բաղադրիչներ, որոնք պետք է հաշվի առնել։ Ի՞նչ եք կարծում, ինչպիսի՞ անվտանգային նոր ռիսկեր կարող է առաջացնել այս նոր իրողությունը։

-Երբ երկար ժամանակ իշխանությունը չի կատարում պետության անվտանգության ապահովման իր կարևորագույն գործառույթը, դադարում է անհրաժեշտություն լինելուց։ Չպետք է մոռանալ, որ այդ ճանապարհը համարվում է միջպետական ճանապարհ, այսինքն՝ հասկանալի է, որ Ադրբեջանին այդ հսկողությունը պետք է, քանի որ ազդեցություն է ունենում Իրանից Վրաստան բեռնափոխադրումների շարժի վրա՝ գոնե դրանց մասին տեղեկատվություն ստանալու և մոնիտորինգ անելու առումով։ Ինչ վերաբերում է անվտանգային բաղադրիչին, ապա պետք է նշեմ, որ ոչ միայն այդ ճանապարհահատվածը, այլև այն հենակետերը, ստրատեգիական բարձունքները, որոնցում ամրացել են ադրբեջանցիները, հետագա դժվարություններ ու զիջումներ են պարտադրելու հայկական կողմին։ Արդեն խոսվում է, թե Կապանը Երևանին կկապվի նաև օդային ճանապարհով։ Իսկ ի՞նչ իրատեսական կոմպոնենտ կա այս լուրերի մեջ, արդյո՞ք հաշվի է առնվել անվտանգային կողմը, եթե անգամ դա իրականություն դառնա, քանի որ Կապանի օդանավակայանը ցանկության դեպքում շատ հեշտությամբ կարող է թիրախավորվել ադրբեջանցու կողմից։

-Կապան-Տաթև-Հալիձոր-Շինուհայր այլընտրանքային ճանապարհի կառուցումը թեթևացնո՞ւմ, փակո՞ւմ է, արդյոք, այն հարցերի ու խնդիրների շարքը, որոնք առաջացել են ադրբեջանական կողմի այս քայլով։

- Պետք է նշեմ, որ այդ ճանապարհի չշահագործման պայմաններում սկզբունքորեն շրջափակման մեջ են հայտնվել մի շարք համայնքներ՝ Որոտան, Շուռնուխ, Բարձրավան, Ճակատեն։ Իսկ նորակառույց այլընտրանքային ճանապարհը հարցի լուծում է, թե ոչ, դա ժամանակը ցույց կտա, իսկ այժմ ակնհայտ է մի բան, որ այդ համայնքները շատ ավելի վատ վիճակում են հայտնվել էներգետիկ, պարենային, հաղորդակցային և ֆիզիկական անվտանգության ճգնաժամի առումով։ Հետպատերազմական իրավիճակում հայտնված երկրի և հասարակության համար այսպիսի խնդիրները և դրանց լուծման կիսատությունը կամ որոշ դեպքերում բացակայությունն այնպիսի սոցիալ-տնտեսական ու բարոյահոգեբանական բացասական հետևանքներ են թողնում, որոնք համարժեք են «թավշյա հեղափոխության» մատուցած ժառանգության խնդիրներին։ Հայ հասարակությունը և պետությունը ստիպված են լինելու հսկայական նյութական ու հոգևոր միջոցներ վատնել նեգատիվ այս ռիսկերի ու պետականության, անվտանգության հիմքերի ավերածությունները վերացնելու նպատակով։

Այնպիսի տպավորություն է, որ գործող իշխանությունը երկրի անվտանգային հարցերին վերաբերվում է այնպիսի անտարբերությամբ, ինչպիսի լրջությամբ ադրբեջանցին վերաբերվում է մեր անվտանգային հիմքերի խարխլման հարցին։ Պատերազմի առաջին օրերից սկսած՝ վարչապետը համոզում էր հանրությանը, թե «եկեք պայմանավորվենք, որ ինչ էլ լինի, մենք մեզ պարտված չենք համարելու», այսօր տեղի ունեցողը, կարծես, նույն տրամաբանության շարունակությունը լինի՝ կրկին մեղավորների փնտրտուքի շրջանակներում։ Միջպետական ավտոճանապարհի մի հատվածը հակառակորդը բառիս բուն և պատկերավոր իմաստով պոկել է մեզանից, մեղավորը ոչ թե Սանասարն ու Կովսականը հանձնողներն են, այլ խորհրդային ժամանակահատվածի քարտեզները, ոչ թե անվտանգության գերեզմանափորներն են, այլ բանակն ու գեներալը, ընդդիմադիրներն ու միգուցե նաև այդ ճանապարհները, մի խոսքով՝ բոլորը, բացի գլխավոր պատասխանատուներից։

Այսօր պատերազմի մատուցած անծայրածիր խնդիրներից ու պրոբլեմներից, ինչպես նաև իշխանության և իր ղեկավարի կրավորականությունից զատ, միջին զգացողությունների և միջին կարողությունների տեր քաղաքացին ամենից շատ հոգնում և հուսալքվում է ներքին ու արտաքին անորոշությունից, ազգային և անվտանգային խնդիրների անհարկի շահարկումներից և դրանց պատճառով առաջացած պրոբլեմներից։ Ցանկացած քաղաքացի այսօր լրացուցիչ ծանրաբեռնվածություն է զգում պատերազմական իրավիճակների հարուցած դժվարությունների և հետպատերազմական տրանսֆորմացիոն խնդիրների ու դրանց տակավին լուծված չլինելու պատճառով։ Նոր իշխանության կառավարման տարիներին օրենքի և օրինականության փոխարեն հասարակությանն անվերջ պարտադրվել է խորհրդավոր պատրանքներ բարեկեցության, անվտանգության, զարգացման մասին, որի արդյունքը պետք է լիներ այսօրվա իրավիճակը։ Պետության քաղաքական սոցիալ-տնտեսական, անվտանգային ազգային ու պետական համակարգերը կորցրել են իրենց ներքին դիմադրողականությունը ազգային ու անվտանգային որոշակիությունը պահպանելու իմունիտետը։