Հայտնի է, որ «լեզուն կեցության տունն է», բայց ինչի՞ մասին ենք մենք խոսում

20-րդ դարի գերմանացի փիլիսոփա Մարտին Հայդեգերի այս միտքը նշանակում է, որ մարդը հենց լեզվի մեջ և միջոցով է արձանագրում այն իրականությունը, որում ապրում է, այլ կերպ ասած՝ իրականությունը մեզ համար գոյություն ունի նախևառաջ լեզվի մեջ:

Մարդն ապրում է երկու իրականություններում՝ ֆիզիկական և լեզվական: Օրինակ՝ երբ տանը ծնվում է երկրորդ երեխան, առաջինը, անկախ իրենից, դառնում է «մեծ», նրան սկսում են դիմել՝ ասելով՝ «դու մեծն ես», «դու արդեն մեծ ես», թեպետ նա կարող է լինել մեկ-երկու տարեկան: Եթե ուշադիր լինենք, կտեսնենք, որ գլխավոր փոփոխությունը տեղի է ունենում հենց լեզվի մեջ. երեխան առաջին հերթին լեզվական իրականության մեջ է փոքրից դառնում մեծ, ոչ թե ֆիզիկական իրականության, որովհետև ֆիզիկական առումով այդպիսի փոփոխություն չի կրում:

Հետևաբար, մարդու կողմից ստեղծված սոցիալական և մշակութային ողջ իրականությունն առաջին հերթին լեզվական է, այն գոյություն ունի լեզվի մեջ և լեզվի միջոցով: Այդ երևույթն արտահայտվում է նաև հետևյալ օրինաչափության մեջ. ռուսաց լեզվի ժամանակակից բացատրական բառարաններում совесть (խիղճ) բառի մոտ շատ դեպքերում նշվում է устр. (հնացած), ինչը նշանակում է, որ բառը քիչ-քիչ դուրս է գալիս շրջանառությունից, իսկ դա հնարավոր է, եթե նախ այդ երևույթն է դուրս գալիս իրականությունից՝ մարդկանց հարաբերություններից: Այսպես հնարավոր է ապացուցել իրականության (կեցության) և լեզվի կայուն կապը, ինչն արձանագրված է, մասնավորապես, «լեզուն կեցության տունն է» արտահայտության մեջ:

Հիմա, եթե փորձենք հասկանալ մեր հայկական իրականության կապն այն լեզվի հետ, որով հաղորդակցվում ենք, կառաջանա մի հարց. արդյո՞ք լեզուն, որով մենք հաղորդակցվում ենք տարբեր մակարդակներում՝ առօրեական, մասնագիտական, քաղաքական և այլն, արձանագրում է այն իրականությունը, որում ապրում ենք: Կամ, այլ ձևակերպմամբ, արդյո՞ք մեր կեցությունն արտահայտվում է մեր հաղորդակցության մեջ, և եթե ոչ, ապա այդ ո՞ր իրականությունն ենք արձանագրում լեզվի միջոցով:

Երբ ասում ենք՝ «երեխան սովորում է համալսարանում», արդյո՞ք նկատի ունենք, որ սովորում է, թե ընդամենն արձանագրում ենք, որ հաճախում է կրթական հաստատություն: Եթե չենք դնում այդ տարբերությունը, ուսանողն էլ կարող է մտածել, թե սովորելը համալսարան գնալ-գալն է:

Կամ երբ մեր հասարակության մի զգալի մասն իրեն համարում է քրիստոնյա և խոսքի մեջ առիթ ու անառիթ շեշտում է այդ հանգամանքը, արդյո՞ք կարող է պատասխանել այն հարցին, թե ինչ է նշանակում լինել քրիստոնյա. եկեղեցի գնալը բավակա՞ն է, թե՞ նաև պետք է ծանոթ լինել այդ կրոնական ուսմունքին և մի քիչ էլ մտածել սեփական վարքի մասին:

Խնդիրն այն է, որ երբ լեզվի մեջ արձանագրում ենք իրականության հետ կապ չունեցող հանգամանքներ, մենք սկսում ենք դրանք ընդունել իբրև իրական և սկսում ենք ապրել հորինված իրականությունում, լեզվի միջոցով կառուցված, բայց երևակայական մի աշխարհում, որտեղ ուսանողները սովորում են, հայերը քրիստոնյա են, Հայաստանն էլ ազատ, անկախ երկիր է...

Մովսես Դեմիրճյան