Ինչ սպասել հայ-ադրբեջանական բանակցություններից․ ամեն ինչ՝ բացի խաղաղությունից և Արցախից

ՀՀ ԱԳՆ-ն հունվարի 4-ին իր առաջարկներն էր ուղարկել ադրբեջանական կողմին։ Գրեթե 3 շաբաթ անց Ադրբեջանի ԱԳՆ-ն Հայաստան է ուղարկել պայմանագրի նախագծի պատասխան տարբերակը, որն ութերորդն է և ադրբեջանցիների կողմից անվանվում է վերջնական։

Հայաստանի ընդդիմության ներկայացուցիչները, որոնք հնարավորություն են ունեցել ծանոթանալու դրան, հանգել են հիասթափեցնող եզրակացության՝ խաղաղ գործընթացում դրական տեղաշարժ չկա, Հայաստանի շահերը փաստաթղթում արտացոլված չեն։

Ինչպես հայտնի է, աշխատանքային քննարկումներն ընթանում են փակ դռների հետևում, և կողմերը խաղաղության պայմանագրի նախագծի մանրամասները չեն հայտնում։ Հայտնի է նաև, որ պայմանագրի նախագիծը հիմնված է Ադրբեջանի կողմից ներկայացված հիմնարար սկզբունքների վրա, և որ շատ հարցերում կան լուրջ տարաձայնություններ։

Մասնավորապես, հայկական կողմը՝ ի դեմս ԱԳ նախարարի, հղում անելով Ադրբեջանի կողմից ներկայացված նախորդ տարբերակին, հայտարարեց, որ «բանակցությունների ընթացքում որոշ ուղղություններով հետընթաց է եղել»։

ՀՀ Ազգային ժողովի ընդդիմադիր «Հայաստան» խմբակցության պատգամավոր Քրիստինե Վարդանյանը, ով ծանոթացել է Ադրբեջանի ԱԳՆ-ի վերջին նախագծին, չի հրապարակել դրա մանրամասները՝ նշելով միայն, որ խաղաղ գործընթացն առաջ չի գնում։

«Փաստորեն, եկել է տեխնիկական փաստաթղթերի փոխանակման փուլը,- մասնավորապես նշել էր Վարդանյանը։ - Մեր նախորդ հայտարարությունների կամ որևէ այլ բանի հետ կապված՝ չկա որևէ էական փոփոխություն, որը կարելի է հայտնել հայ հանրությանը։ Եվ, ըստ էության, գործընթացի տրամաբանությունն ամբողջությամբ արտացոլված է Իլհամ Ալիևի և Նիկոլ Փաշինյանի հրապարակային հայտարարություններում»։

Վարդանյանը հավելեց, որ ադրբեջանական վերջին նախագծում, ինչպես նաև փաստաթղթի նախորդ տարբերակներում Արցախը և Արցախի հետ կապ ունեցող որևէ թեմա ընդհանրապես չկա։

Ընդդիմադիր պատգամավորի այս «բացահայտումը» զարմանքի տեղիք չպետք է տա, քանի որ 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ից «Արցախի հարցը» և դրա հետ կապված բոլոր թեմաները փակված են։ Դա բազմիցս հաստատել են Հայաստանի իշխող շրջանակների ներկայացուցիչները, այդ թվում՝ Փաշինյանը։

Պաշտոնական Բաքուն ի սկզբանե հայտարարեց, որ Արցախին առնչվող ոչ մի թեմա չի կարող ներառվել խաղաղության պայմանագրի մեջ, քանի որ դա Ադրբեջանի «ներքին խնդիրն է»։
Քրիստինե Վարդանյանը նաև հաստատեց, որ ոչ միայն ադրբեջանական, այլև հայկական կողմի պատրաստած վերջին նախագծում, ինչպես նաև պայմանագրի նախագծի նախորդ տարբերակներում Արցախի մասին ոչինչ չի ասվում։

Հիշեցնելով կողմերի անցյալ տարվա հայտարարությունները, թե պայմանագիրը կարող է ստորագրվել մինչև տարեվերջ, Ք․ Վարդանյանն ասաց, որ Փաշինյանի կառավարությունը, նախաձեռնելով առաջարկությունների փաթեթների փոխանակում, ընդամենը հայ-ադրբեջանական բանակցային գործընթացի շարունակման իմիտացիա է ստեղծում։

Իր հերթին, պաշտոնական Երևանը հերքում է միակողմանի զիջումների մասին ընդդիմության հայտարարությունները։ Անցյալ ամիս խորհրդարանի նախագահ Ալեն Սիմոնյանն ասել էր, որ հայ-ադրբեջանական պայմանագիրը ներառում է հավասար պարտավորություններ և սիմետրիկ քայլեր։

«Ենթադրենք, հայկական կողմը չպետք է խրախուսի Ադրբեջանի դեմ որևէ ագրեսիվ քայլ»,- ընդգծեց Սիմոնյանը։ - Բայց նույն կերպ Ադրբեջանը չպետք է խրախուսի նման գործողությունները իր երկրում... Գուցե նրանք չեն հասկացել փաստաթղթի էությունը, կամ գուցե միտումնավոր են այդպես խոսում, բայց պայմանագրի նախագծում չկա որևէ կետ, որը ենթադրում է միակողմանի գործողություններ՝ լինի դա Ադրբեջանի, թե Հայաստանի կողմից»։

Հայաստանյան ընդդիմության ներկայացուցիչները, որոնք նախկինում ծանոթացել էին խաղաղության պայմանագրի նախագծին, անփոփոխ նշում են, որ բանակցային գործընթացը չի ծավալվում հօգուտ հայկական կողմի։ Իսկ այժմ հայտնի է դարձել, որ ՀՀ ԱԳՆ-ն քննում է ընդդիմադիր պատգամավորների հայտարարությունները՝ պարզելու, թե արդյոք նրանք դիվանագիտական խիստ գաղտնի տեղեկատվություն չեն հրապարակում։ Ըստ այդմ, Հայաստանի ԱԳՆ-ն չի բացառում, որ բանակցությունների ընթացքին վերաբերող փաստաթղթերին ընդդիմադիր պատգամավորներն այսուհետ կունենան հասանելիության սահմանափակում։

Հայտնի է, որ պայմանագրի նախագծում տրանսպորտային հաղորդակցությունների բացման մասին կա կետ, ընդ որում՝ միևնույն ժամանակ կարող է չեղարկվել սահմանների սահմանազատման և սահմանազատման սկզբունքների մասին դրույթը։

Այս առումով նշենք, որ Ադրբեջանը ճիշտ է համարում խնդրի՝ խաղաղության պայմանագրի նախագծի շրջանակներից դուրս դիտարկումը, և դա, բնականաբար, ըմբռնումով է ընդունվում Հայաստանի իշխող շրջանակների կողմից։

Ինչ վերաբերում է հաղորդակցուղիների բացմանը, ապա ադրբեջանական կողմը վկայակոչում է 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի Եռակողմ հայտարարության 9-րդ կետը, որը Հայաստանին պարտադրում է անխոչընդոտ, այսինքն՝ առանց մաքսային և սահմանային հսկողության կիրառման, ապահովել Ադրբեջանի և Նախիջևանի միջև կապը։ «Հայաստանը հրաժարվում է կատարել այդ պարտավորությունը», բազմիցս նշել են ադրբեջանական իշխանությունները։

Խաղաղության հասնելու ևս մեկ բացարձակ պայման անցած շաբաթ Նիկոլ Փաշինյանի առջև դրեց իր «կիրթ-կառուցողական» ընկեր Իլհամ Ալիևը՝ հայտարարելով, որ Հայաստանը պետք է իր Սահմանադրությունից բացառի «Ադրբեջանի նկատմամբ տարածքային պահանջների վրա հիմնված դրույթները»։

Ի պատասխան, միանգամայն սպասելի, Հայաստանի իշխանությունները հանդես եկան նոր Սահմանադրության մշակման նախաձեռնությամբ և կարծեք թե պատրաստ են կատարել Բաքվի այդ հերթական պահանջը։ Սակայն նոր Սահմանադրության մշակման, հանրաքվեի ենթարկվելու և ընդունելու գործընթացը կարող է երկար լինել։ Ավելին՝ նույնիսկ դրանից հետո դժվար է պատկերացնել, որ Ադրբեջանը մի կողմ կդնի ագրեսիվ քաղաքականությունը։ Իսկ դա նշանակում է, որ մոտ ապագայում տարածաշրջանային խաղաղության հասնելու հույսերն իրական հիմքեր չունեն։

Տիգրան Աթանեսյան