Բնակչության չհեռանալու հաստատակամությունը կարող է դրական վերջնարդյունք ունենալ․ Արման Մելիքյանը՝ Բերձորի հարցի լուծման մասին

Oragir.news-ը զրուցել է Արցախի ԱԳ նախկին նախարար Արման Մելիքյանի հետ։

-Պարո՛ն Միքայելյան, Արայիկ Հարությունյանն օրերս հայտարարել է, որ անկախ ամեն ինչից՝ Բերձորը պետք է շրջանցենք, իսկ Աղավնոյի առումով շարունակելու ենք պայքարը, ի՞նչ կասեք այս մասին։

-Նոյեմբերի իննի եռակողմ հայտարարության մեջ Արցախը ՀՀ-ին կապող ճանապարհի՝ Բերձորը շրջանցելու վերաբերյալ որևէ պահանջ չկար: Շուշին շրջանցելու վերաբերյալ այդպիսի դրույթ կար, բայց Բերձորը չի հիշատակվում: Հետևաբար դա արդեն կուլիսային պայմանավորվածությունների արդյունքում արված «նորարարություն» կարող է համարվել, որին հավան է նաև Արցախի Հանրապետության ղեկավար Հարությունյանը: Հայտնի է, որ Բերձորի կամ Լաչինի միջանցքը մինչ 2020թ. նոյեմբերին տեղի ունեցած կապիտուլյացիան բանակցային փաստաթղթերում դիտարկվել է որպես միջազգային խաղաղապահների հսկողության ներքո գործող և հատուկ կարգավիճակով օժտված մարդասիրական միջանցք: Բերձորն անգամ առանց հակառակորդի հսկողությանը հանձնելու՝ Երևանն ու Ստեփանակերտը կամավոր կերպով վտանգում են նաև այդօրինակ հատուկ կարգավիճակով օժտված միջանցքի առկայության հեռանկարը, որովհետև եթե Բերձոր-Լաչինը ներառված չէ այդ միջանցքում, ապա դրա անվանումն էլ է փոխվելու: Իսկ եթե անվանումը փոխվի, ապա կփոխեն նաև կարգավիճակը ու կփորձեն այն հավասարեցնել Հայաստանի տարածքով Ադրբեջանը Նախիջևանին կապող ավտոճանապարհի կարգավիճակին ու կվերացնեն «մարդասիրական միջացք» հասկացությունը: Բերձոր-Լաչինի մարդասիրական միջանցքն ինչ-որ մի տարածք կամ բնակավայր չէ, այն նաև հայկական շահերի ու մարդկանց անվտանգության ապահովման համատեքստում բացառիկ իրավաքաղաքական նշանակություն ունեցող հատուկ տերմին է:

-Եթե անգամ ընդունենք, որ նոյեմբերի 9-ի հայտարարությամբ Բերձորը պետք է հանձնենք, թեև շատ փորձագետներ պնդում են, որ այդ հայտարարության մեջ նման կետ չկա, այդուհանդերձ, Դուք տեսնո՞ւմ եք հնարավորություն՝ որոշ ժամանակով հետաձգելու այդ կետի կատարումը, հատկապես որ Ադրբեջանը չի կատարել այդ նույն հայտարարության միակ կետը, որ պետք է իրագործեր։

-Դա Արցախի ու Հայաստանի իշխանությունների կողմից լուծվելիք խնդիր է, պաշտոնատարները դրա համար են հարկատուների հաշվին վճարվում: Եթե չեն կարողանում այս կարգի հարցերն ինքնուրույն լուծել, ապա կարող են դիմել համապատասխան անկախ մասնագետների օգնությանը: Բայց թող չասեն, որ անլուծելի է այս խնդիրը:

-Արայիկ Հարությունյանը վստահեցնում է, որ նոր ճանապարհն առավել անվտանգ է, կարելի՞ է առհասարակ այս տեսանկյունից մոտենալ այդ հարցին, և որքանո՞վ կարող է ադրբեջանական կողմի կառուցած ճանապարհը անվտանգ լինել մեզ համար։

-Եթե խոսքը ճանապարհի տեխնիկական անվտանգությանն է վերաբերում, ապա այն պետք է ստուգվի, ենթարկվի փորձագիտական ուսումնասիրության: Նույնը պետք է արվի նաև ճանապարհի զուտ ռազմական-անվտանգային չափանիշների համապատասխանությունը ստուգելու համար: Թեև չեմ զարմանա, որ հայկական իշխանությունները կանխավ տեղեկացված են եղել այն մասին, որ ճանապարհն իր «հունը» փոխելու է ոչ թե Շուշիի մերձակայքում, այլ հենց Բերձորի մատույցներից սկսած, ու հարկ չեն համարել Բաքվի այդ ծրագրերը վիճարկել:

-Կա՞ որևէ տարբերակ՝ Բերձորը չհանձնելու։

-Եթե նման խնդիր դրվի իշխանությունների կողմից, ապա այն իր լուծումը կստանա: Բայց ինքս կասկածում եմ, որ իշխանությունները դրան կգնան: Մեկ այլ տարբերակն էլ այն կլինի, որ Բերձորի ու դեռևս հայաբնակ մյուս բնակավայրերի բնակիչներն իրենք հրաժարվեն հեռանալ: Այդ դեպքում կառաջանա իրենց տներից բռնի հանելու ու տարածքից հեռացնելու խնդիր: Հարց կառաջանա, թե որ պետության համապատասխան ուժային կառույցների ներկայացուցիչները պետք է դա անեն: Կա չորս տարբերակ․ բնակիչների բռնի տեղահանությունը կարող են իրականացնել Ադրբեջանի ռազմական կամ ոստիկանական ուժերը, ռուս խաղաղապահները, Հայաստանի կամ Արցախի ուժային կառույցները: Ադրբեջանական տարբերակի դեպքում այդ գործողությունը կհանդիսանա էթնիկ զտում, ռուսական տարբերակը կհանգեցնի խաղաղապահների հանդեպ վերաբերմունքի կտրուկ վատթարացման հայկական միջավայրում, և այսպիսով առավել հավանական է, որ կգործարկվի հայերին հայերի իսկ ձեռքով վտարելու տարբերակը: Այդուհանդերձ, բնակչության չհեռանալու հաստատակամությունը կարող է նաև դրական վերջնարդյունք ունենալ: Բայց դա պետք է լինի մարդկանց գիտակցված ընտրությունը, այն կապված է լինելու շատ լուրջ ռիսկերի հետ: Ռուսական կողմն հայտարարում է, որ Մինսկի խումբը լուծարված է, թեև Փաշինյանը մի առիթով հայտարարել է, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի լուծարման մասին գնահատականները հիմնավորված չեն, այդուհանդերձ, Ռուսաստանի հետ առճակատման հետևանքով այս պահին Մինսկի խումբը ֆունկցիոնալ չէ։

-Հնարավոր համարո՞ւմ եք, որ, այդուհանդերձ, Արցախյան հարցը կրկին կվերադառնա համանախագահության օրակարգ։

-ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը չի կարող լուծարված համարվել միայն այն պատճառով, որ Ռուսաստանը, Ադրբեջանը կամ որևէ այլ պետություն այդ մասին հայտարարություն է տարածում: Այդ բանակցային միջնորդական հարթակը ստեղծվել է ԵԱՀԿ շրջանակներում կիրառվող իրավական ընթացակարգերի հիման վրա, և միայն վերջիններիս կիրառմամբ էլ դրա գործունեությունը կարող է կասեցվել: Այլ հարց է, որ Մինսկի խմբի համանախագահության աշխատանքն է կազմալուծված անդամ-պետություններից մեկի նախաձեռնությամբ: Իսկ սա նշանակում է, որ առաջիկայում ՄԽ համանախագահները կարող են նաև առանձին-առանձին ինչ-որ նախաձեռնություններով հանդես գալ՝ առանց դրանք միմյանց հետ համաձայնեցնելու: Ընդ որում, այս գործելակերպը նորություն չի լինի, օրինակ՝ Ռուսաստանը Մինսկի խմբի համանախագահության ձևաչափից դուրս դեռևս 2016 թվականին ստեղծեց Ռուսաստան-Ադրբեջան-Հայաստան նախագահական հանդիպումների առանձին բանակցային հարթակը:

-Պարո՛ն Մելիքյան, ինչպես հայտնի է, Հայաստանից այլևս ժամկետային զինծառայողներ չեն գալիս Արցախ։ Հասկանալի է, որ Արցախում հիմա ռուս խաղաղապահներն են, բայց ինչ-որ փուլում նրանց ներկայության հարցը բարձրացվելու է, Արցախը կարո՞ղ է ինքնաբավ լինել սեփական սահմանները պաշտպանելու համար։

-Ամեն ինչ կախված կլինի նրանից, թե որքանով արդյունավետ կլինեն Արցախի պաշտպանունակությունը նոր պայմաններում ապահովելուն ուղղված ջանքերը: Ընդ որում, անհրաժեշտ է նկատի ունենալ, որ արտաքին սպառնալիքներին արդյունավետ դիմագրավելու համար պետք չէ շեշտը բացառապես բանակաշինության վրա դնել, անհրաժեշտ կլինի այս ուղղությամբ նոր մոտեցումներ կիրառել, որոնք կվերաբերվեն նաև այլ ոլորտների: