Մարդիկ պարտքային շղթայի մեջ են. աղքատության խորացում, սոցիալական ճգնաժամ է սպասվում. Փաստ

«Փաստ» օրաթերթը գրում է․

«Տնտեսագիտության թեկնածու, դոցենտ Հայկ Ֆարմանյանի հետ զրույցում անդրադարձել ենք կանխիկ գործարքները սահմանափակող օրենսդրական նախաձեռնությանը, համաճարակային իրավիճակով պայմանավորված` հանրային վայրեր մուտք գործելու սահմանափակումների տնտեսական ազդեցությանն ու մի շարք այլ հարցերի: Հայկ Ֆարմանյանի կարծիքով, մեր երկիրը դեռ պատրաստ չէ անցնել վճարումների անկանխիկ համակարգին: «Կարծում եմ՝ այս առումով տեղին չէ համեմատության համար օրինակ բերել եվրոպական զարգացած երկրներին: Մեզ մոտ առնվազն պետք է սպառողական զամբյուղը 2-3 անգամ աճի, որ կարողանանք ստիպել մարդկանց անցնել անկանխիկ վճարումների եղանակին: Ինչո՞ւ, որովհետև մեր հասարակության մի ստվար զանգված գտնվում է հսկայական պարտքային շղթայի մեջ: Խոսքը թե՛ բանկերի, թե՛ նաև վարկային կազմակերպությունների կողմից տրամադրված վարկային միջոցների մասին է: Եվ, ընդհանրապես, մենք շուրջ 30 տոկոս աղքատություն ունենք, ու մարդիկ, գտնվելով պարտքերի նման շղթայի մեջ, նաև հարկադիր կատարման ծառայության տիրույթում են: Այսինքն, նրանք ուղղակի չեն կարող կատարել անկանխիկ գործարքներ: Այսօր մարդիկ ընդամենը գոյատևման խնդիր են լուծում»,-«Փաստի» հետ զրույցում ասաց տնտեսագետը: Նա բերեց գրավատների օրինակը:

Նշենք, որ օրենքի նախագծի նախնական տարբերակով գրավատների համար թույլատրվելու էր անկանխիկ եղանակով մինչև 20 հազար դրամ վարկ տրամադրել: ԱԺ-ում քննարկումների ժամանակ ԿԲ նախագահի տեղակալ Ներսես Երիցյանը հայտնել էր, որ, ըստ նախագծի, 2022 թ. հուլիսի 1-ից գրավատների կողմից 80 հազար դրամից ավելի վարկերը տրամադրվելու են բացառապես անկանխիկ ձևով, տարեցտարի այդ շեմը կնվազի՝ հասնելով 30 հազար դրամի. «Սա նշանակում է, որ գրավատները այդքանից ավելի կանխիկ գումար ի վիճակի չեն լինելու տրամադրել: Ստացվում է՝ գրավատների համար ավելի խիստ պայմաններ են սահմանված այդ օրենքի նախագծով: Հիմա պատկերացրեք՝ մարդն իր վերջին միջոցները գրավադրում է, որ կարողանա գոյատևել, ու այդ մարդուն ստիպում ենք, որ անկանխիկ գործարք անի: Մարդիկ վերջին ոսկեղենը բերում, թողնում են գրավատներում, հիմա նրանց ասում են՝ 80 հազար դրամից ավելի չես կարող կանխիկ եղանակով օգտվել միջոցներից: Սա փակուղի է նշանակում, մարդն այդպես չի կարող գոյատևել: Նաև հարց է առաջանում՝ գրավատների համար ինչո՞ւ են այդքան խիստ պայմաններ սահմանվել: Օրինակ՝ մարդը ոսկին դրեց գրավատանը և ցանկություն ունի, դիցուք, 500 հազար դրամ ստանալ, բայց ասում են՝ ոչ, 80 հազարից ավելի կանխիկ գումար չես կարող օգտագործել: Հիմա այդ մարդը սովից մեռնի՞: Ես, մեծ հաշվով, չեմ հասկանում առհասարակ այս ամենի թե՛ հրատապությունը, թե՛ տրամաբանությունը: Մարդիկ ստիպված են կանխիկ գործարքներ անում՝ գոյատևման խնդիր լուծելու համար: Հետևաբար, այս օրենքի ընդունմամբ ՀՀ-ում, իմ խորին համոզմամբ, աղքատությունը խորանալու է: Մեր բնակչությունը չունի այն կենսամակարդակը, ըստ որի, կարող ենք համեմատվել եվրոպական երկրների հետ: Էլ չեմ խոսում կենսաթոշակառուների ու այն մարդկանց մասին, ովքեր տեղեկատվական տեխնոլոգիաների առումով չունեն այն տարրական գրագիտությունը, որ կարողանան օգտվել անկանխիկ վճարումների եղանակից»:

Հայկ ֆարմանյանի խոսքով, այս ամենից զատ գոյություն ունի նաև իրավաբանական գնահատման խնդիր: «Մասնագետները թող գնահատեն, թե որքանո՞վ է արդարացված անկանխիկ վճարումների անցնելու պարտադրանքը: Կենտրոնական բանկի տվյալներով, ընդհանրապես քարտային գործարքների ավելի քան 60 տոկոսը բաժին է ընկնում կանխիկացման գործարքներին: Այսինքն, նույնիսկ այն մարդիկ, ովքեր քարտապան են, իրենք ևս ավելի շատ կանխիկացման գործարքներ են իրականացնում: Նախ՝ թող պարզեն, թե այսօր ժողովրդի քանի՞ տոկոսը պարտքային բեռ ունի, ժողովրդի քանի՞ տոկոսն է, որ բանկային բեռի պատճառով, այսպես թե այնպես, չի կարող օգտվել անկանխիկ եղանակով վճարումների հնարավորությունից ու ստիպված կանխիկով է աշխատում: Ասում են՝ սա վճարումների ցիվիլ տարբերակ է: Գուցե, այո, աշխարհը գնում է այդ ճանապարհով, բայց այդ եղանակն այնպիսի երկրների համար է, որտեղ բարձր կենսամակարդակ կա, ինչը չենք կարող ասել մեր երկրի պարագայում: Մեզ համար սա խիստ ժամանակավրեպ է, առայժմ ՀՀ-ի համար չէ: Անհասկանալի է նման նախաձեռնության տրամաբանությունը կամ հրատապությունը: Այս տեսանկյունից ունենալու ենք աղքատության խորացում, ավելի մեծ անհարմարություն, նաև սոցիալական ճգնաժամ», -ասաց մեր զրուցակիցը:

Վերջինիս դիտարկմամբ, տպավորություն կա, թե որևէ օրենսդրական նախաձեռնությունից առաջ ընդհանրապես չեն ուսումնասիրում մեր բնակչության կառուցվածքը, շերտերը, իրական խնդիրները:«Ունենք շուրջ 30 տոկոս աղքատություն, բանկերը գերշահույթներ ունեն զուտ նրա հաշվին, որ մարդիկ այդ պարտքային շղթայի մեջ են: Արդյունքում նրանք հայտնվում են այնպիսի գերծայրահեղ վիճակում, երբ արգելափակվում են հաշիվները, որովհետև այդ բեռն այլևս չեն կարողանում սպասարկել: Որևէ մեկը չի մտածում այն մասին, թե ինչոր մի X փուլից սկսած մարդն ինչով պետք է ապրի, եթե ոչ կանխիկով: Կանխիկից բացի այլ մեխանիզմ գոյություն չունի, բայց մենք անկանխիկ գործարքի պարտադրանք ենք դնում»,- ասաց տնտեսագետը:

Անդրադառնալով հանրային վայրեր մուտք գործելու սահմանափակումներին, ինչի առնչությամբ արդեն իսկ ոլորտի մասնագետները շրջանառության անգամ 50 տոկոսով պակասելու մասին են բարձրաձայնում, Հ. Ֆարմանյանը նախ նշեց. «Այս սահմանափակումների մեջ տրամաբանություն չեմ տեսնում: Եթե նպատակը ժողովրդի առողջության պահպանումն է, ապա հարց է առաջանում, թե այդ դեպքում ո՞րն է տրամաբանությունը, երբ տրանսպորտից օգտվելու կամ առևտրի կենտրոն մտնելու համար QR կոդ չի պահանջվում, բայց կինոթատրոնի ու ռեստորանի դեպքում պահանջվում է: Լավ, ընդունենք՝ նորմալ է, բայց այդ դեպքում ինչպե՞ս են ստուգվում տվյալները, այսինքն՝ QR կոդը կե՞ղծ է, թե՞ ոչ: Իմ կարծիքով, կա՛մ մասսայական պետք է լինի՝ համապատասխան ստուգման մեխանիզմներով, կա՛մ ընդհանրապես պետք է նման քայլերի չդիմեին: Ինչ վերաբերում է տնտեսական կողմին, նորից պետք է խոսեմ թվերով: ՀՀ տնտեսության կառուցվածքն ունի մոտավորապես հետևյալ պատկերը. պաշտոնական տվյալներով 51 տոկոսը բաժին է ընկնում առևտրին ու ծառայություններին, 20 տոկոսը՝ արդյունաբերությանը, 12 տոկոսը՝ գյուղատնտեսությանը, մոտ 7 տոկոսը՝ շինարարությանը: Ստացվում է՝ ՀՀ տնտեսության գերակշիռ մասը բաժին է ընկնում սպասարկման ու առևտրի ոլորտին: Բնականաբար, եթե այդ 50 տոկոսի մեջ գերակշիռ մաս է կազմում ռեստորանային բիզնեսը, և եթե այդ բիզնեսը 50 տոկոսի չափով կորուստ ունենա, դա էական վնաս է հասցնելու մեր երկրի տնտեսությանը: Այսօր Հայաստանը տնտեսապես այն վիճակում է, որ նմանատիպ քայլերը պետք է գնահատվեն, հստակ պետք է ազդեցության գնահատական տրվի՝ լավ է ունենալ տնտեսական վնասնե՞ր, թե՞ ինչոր անհեթեթ գործողությունների արդյունքում իմիտացիա անել, որ պայքարում ենք ժողովրդի առողջության համար: Կարծում եմ՝ սա պայքարի իմիտացիա է, ուրիշ ոչինչ: Անտրամաբանական վիճակ է, վնասում ենք ոլորտի ներկայացուցիչներին, 50 տոկոսով կրճատում այդ մարդկանց բիզնեսը, որը, ընդհանուր առմամբ, երկրի մասշտաբներով շատ վատ հետևանքների է հանգեցնելու»:

Տնտեսագետի կարծիքով, եթե լավագույն դեպքում սահմանափակումները դիտարկենք անգամ մեկ ամսվա կտրվածքով, վնասը միանշանակ մեծ է լինելու. «Ավելին, ռեստորանային բիզնեսով զբաղվողների կողմից արդեն կան ահազանգեր այն մասին, որ իրենք հսկայական վնասներ են կրում ու որևէ ստուգման մեխանիզմ ուղղակի չունեն՝ QR կոդերը չեն վերծանվում»: Հայկ Ֆարմանյանի հետ զրույցում անդրադարձել ենք նաև շարունակական բնույթ կրող գնաճին, մասնավորապես նաև էլեկտրաէներգիայի ու գազի սպասվելիք թանկացումների ազդեցությանը: «Ջրի, առաջիկայում նաև էլեկտրաէներգիայի ու գազի սակագների բարձրացումները շղթայական կապի մեջ են ընդհանուր թանկացումների հետ: Տրամաբանական է, որ եթե գազը, նաև էլեկտրաէներգիան թանկանում են, բնականաբար, արտադրությունը ևս կթանկանա, տրանսպորտը՝ ևս: Բացի այդ, մարդիկ հավել յալ դժվարություններ կունենան: Բայց խնդիրն այն է, թե թանկացումների ֆոնին ինչ քայլեր է ձեռնարկում կառավարությունը: Մասնավորապես՝ ինչ քայլեր են ձեռնարկվում թանկացումները մեղմելու, դրանք կոմպենսացնելու ուղղությամբ: Այդ քայլերը չկան, և ավելի շատ հենց դրանց բացակայությունն է անհանգստացնող. ընդհանուր առմամբ, ամբողջ աշխարհում գնաճ կա, բայց, օրինակ՝ ՌԴ-ում եկամուտների ինդեքսացիա է կատարվում, մինչդեռ մեզ մոտ նման երևույթ չկա»,-ասաց նա՝ շեշտելով, որ այս պայմաններում թանկացումները շարունակվելու են»:

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում։