Ալեն Սիմոնյանի ակնարկը ռուսներին դուրս հրավիրելու մասին բլեֆ է

Հայաստանի իշխանությունները պետք է մտածեն Իրանի և Թուրքիայի հետ սահմաններին ռուս սահմանապահների ներկայության նպատակահարմարության շուրջ։ Այս մասին օրեր առաջ ակնարկել էր ԱԺ նախագահ Ալեն Սիմոնյանը, որին հակադարձել էր ՌԴ ԱԳՆ խոսնակ Մարիա Զախարովան, նշելով, որ 1992 թվականին Հայաստանում ռուս սահմանապահների ներկայությունը կարգավորող հիմնական փաստաթուղթը հանրապետությունում ռուսական սահմանապահ զորքերի կարգավիճակի մասին անժամկետ պայմանագիրն է։ Քաղաքական օրակարգում կա՞ ռուս սահմանապահներին դուրս հրավիրելու հարց։ Եվ ինչպե՞ս կարելի է լուծել 1992-ի պայմանագիրը։

Աներկբա է, որ անկախության ամրացմանը զուգահեռ ՀՀ-ից դուրս են գալու ռուսական զորքերը։ Այստեղ մտածելու բան չկա։ ՀՀ իշխանությունները պարզապես պետք է կամք ցուցաբերեն և հարցը բերեն օրակարգ, եթե իրոք անկախության ջատագով են։ Իսկ եթե հարցը դեռ ակնարկների մակարդակում է, նշանակում է՝ ՀՀ իշխանություններին կաշկանդում է ոչ թե 1992-ի կամ 1995-ի հայ-ուսական պայմանագրերն, այլ 2018-ի իշխանափոխության ժամանակ կնքված գաղտնի քաղաքական պայմանավորվածությունը, որը ՆԻկոլ Փաշինյանը չի համարձակվում խախտել։

1992-ի սեպտեմբերի 30-ին Երևանում կնքվել է «Հայաստանի Հանրապետության տարածքում տեղակայված Ռուսաստանի Դաշնության սահմանապահ զորքերի կարգավիճակի և դրանց գործունեության պայմանների մասին» միջպետական պայմանագիրը։ Այս ժամանակ Հայաստանը փաստացի պատերազմ էր մղում Արցախի ազատագրման համար։ Հակամարտության սկզբում Մոսկվան պաշտպանում էր Ադրբեջանին, կռվում հայ ժողովրդի դեմ։ «Կոլցո» գործողությունը ռուս-ադրբեջանական զինակցության վառ վկայություններից է։ Այս շրջանի ՀՀ իշխանությունները 1992-ի սեպտեմբերի 30-ի պայմանագրով Ռուսաստանին իրավունք են տվել զորքեր ունենալ Հայաստանում, փոխարենը ստացել են նրա չեզոքությունը պատերազմում։ Այս պայմանագիրը ստորագրելուց հետո ռուսները Ադրբեջանին չեն օգնել Արցախյան առաջին պատերազմի ամբողջ ընթացքում։

Այսինքն՝ 1992-ի սեպտեմբերի 30-ի պայմանագրով Ռուսաստանը ստացել է շատ ավելի մեծ քաղաքական իրավունք տարածաշրջանում, քան կարող էր ակնկալել Ադրբեջանի հետ դաշնակցության արդյունքում։ 1994-ի զինադադարից առաջ, սակայն, միջնորդների և կողմերի միջև ձեռք է բերվել պայմանավորվածություն, որ զինադադարի կնքումից հետո ռուսական զորքերը պետք է դուրս բերվեն Հայաստանից, Արցախից, Ադրբեջանից։ Ըստ այդ պայմանավորվածության՝ Ադրբեջանից ու Արցախից դուրս են բերվել ռուսական զորքերը, իսկ Հայաստանում ռուսական զորքերի ներկայության շարունակության համար ստորագրվել է 1995-ի մարտի 16-ի պայմանագիրը, որն, ի դեպ՝ հայերեն բնօրինակ չունի և ՀՀ պաշտոնական աղբյուրներում հրապարակված չէ։ Հետևաբար՝ ուժ չունի։ 1995-ի մարտի 16-ի պայմանագիրը ստորագրվել է, քանի որ 1992-ի սեպտեմբերի 30-ինը ուժը կորցրել է զինադադարի պայմանավորվածությունների շրջանում։ Եթե 1992-ինը ուժ ունենար, ապա 1995-ին պայմանագիր կնքելու կարիք չէր լինի։

Այսպիսով՝ ՀՀ իշխանությունները պետք է հասկանան, որ ո՛չ 1992-ի սեպտեմբերի 30-ի, ո՛չ էլ 1995-ի մարտի 16-ի պայմանագրերը ուժ չունեն Հայաստանում։ Եվ ՀՀ իշխանությունը ցանկացած պահի կարող է դուրս հրավիրել ռուս սահմանապահներին։

Ի վերջո՝ 1992-ի սեպտեմբերի 30-ի պայմանագրի նշանակությունն այն էր, որ Ռուսաստանը չաջակցի Ադրբեջանին Հայաստանի դեմ պատերազմում։ 2020-ին այս հիմնական պայմանը խախտվել է։ Մոսկվայի աջակցությամբ Ադրբեջանը զավթել է Արցախն ու ՀՀ ինքնիշխան տարածքի որոշ հատվածներ։ Հետևաբար՝ 1992-ի սեպտեմբերի 30-ինը բարոյական ուժ էլ չունի։

Պարզ ասած՝ ռուսներին ՀՀ-ից դուրս հրավիրելու և ՀՀ անկախությունն ամրացնելու համար ՀՀ իշխանություններին կաշկանդում է ոչ թե պայմանագրերը, այլ Նիկոլ Փաշինյանի՝ ռուսներին տված խոստումները։ Հետևաբար՝ Ալեն Սիմոնյանի ակնարկը ռուս սահմանապահներին դուրս հրավիրելու մասին՝ բլեֆ է։

Թաթուլ Մկրտչյան