Ադրբեջանին հպատակվելը չփրկեց ագուլիսցիների կյանքը. պատմաբան
copy image url

Ադրբեջանին հպատակվելը չփրկեց ագուլիսցիների կյանքը. պատմաբան

Ներքին 1 տարի առաջ - 00:26 20-01-2024
Պատմաբան Արշալույս Զուրաբյանը ֆեյսբուքյան իր էջում մեջբերել է Արամ Սիմոնյանի «Զանգեզուրի գոյամարտը 1917-1921 թթ.» գրքից.

«ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ՔԱՌՈՒՂԻՆԵՐՈՒՄ

Ներքին և Վերին Ագուլիսների հայերն ընդունել էին Ադրբեջանի իշխանությունը և ապրում էին իբրև հպատակներ՝ կրելով Գողթանի մյուս գյուղերի հայ բնակչության նախատինքը՝ իբրև թուլամորթների և ստրուկների:

Բայց Ադրբեջանին հպատակվելը չփրկեց ագուլիսցիների կյանքը: Նրանք, 1919թ. վերջին լիովին շրջափակվելով, մատնվել էին սովի, և արդեն անխուսափելի էր նրանց կործանումը:

1919-ի դեկտեմբերի 19-ին Օրդուբադի և շրջակա գյուղերի թուրքերը մտան Ներքին Ագուլիս և սկսեցին կոտորածը: Վայրենի խրախճանքին զոհ գնաց 400 հայ:

Բնակչության մի փոքր մասը խուճապահար կարողացավ փախչել և ապաստանել Վերին Ագուլիսում: Ներքին Ագուլիսը մինչև վերջին թելը կողոպտվեց:

Այդ օրերին Վերին Ագուլիս եկած թուրք սպա Էդիֆ բեյը հայերին հավատացրեց, որ պատահածը մի թյուրիմացություն էր, ուստի ոչ ոք թող երկյուղ չունենա: Հայտարարելով, թե թուրքերը միայն իր դիակի վրայով կմտնեն գյուղ՝ նա մեկնեց Օրդուբադ:

Կուրորեն հավատալով Էդիֆ բեյի խոսքերին՝ ագուլիսցիները ո՛չ գաղթեցին հարևան Ցղնա գյուղ, ո՛չ էլ օգնություն խնդրեցին Նժդեհի Գողթանի զորամասից:

Ավելին, երբ զորամասի հրամանատար Ղազար Քոչարյանը Ներքին Ագուլիսի ջարդից հետո քանիցս դիմեց Վերին Ագուլիսի բնակիչներին, որ թույլ տան գիշերով 200 զինվոր մտցնել գյուղ՝ պաշտպանելու բնակիչներին և բազա ստեղծելու Օրդուբադի դեմ գործողություններ սկսելու համար, պատասխանը եղավ. «Դուք մեզ հետ գործ չունեք, մենք թուրքերի հետ ապրում ենք հաշտ ու խաղաղ: Մեր սիրելի Էդիֆը խոստացել է մեզ պաշտպանել՝ ինչ գնով էլ լինի»:

Դեկտեմբերի 23-ին ագուլիսցիները տեղեկացան, որ թուրքերը պատրաստվում են շարժվել իրենց գյուղի վրա, թեև այնտեղ կային Ադրբեջանի ոստիկաններ: Հայերը դիմեցին Օրդուբադում նստող գավառապետ Աբասկուլի բեկ Թաիրովի և այնտեղ գտնվող Էդիֆ բեյի օգնությանը: Վերջինս Օրդուբադից եկավ Վերին Ագուլիս, արժանացավ փառահեղ հյուրասիրության ու նորից հանգստացրեց ագուլիսցիներին:

Դեկտեմբերի 24-ին շրջակա գյուղերի թուրք հրոսակախմբերը շրջապատեցին Ագուլիսը՝ սպասելով հրամանի: Գյուղի մեծերը նորից դիմեցին Օրդուբադ, և այս անգամ գյուղ եկավ Աբասկուլի բեկը՝ մի քանի շեյխերով: Նրանք իջան Էդիֆ բեյի մոտ: Տեղի ունեցավ խորհրդակցություն:

Հաջորդ օրը Աբասկուլի բեկը վերադարձավ Օրդուբադ: Նա հեռացավ թե չէ, թուրք հրոսակախմբերը և նրանց միացած ասկյարները խուժեցին Ագուլիս և սկսվեց սոսկալի կոտորածը:

Երկու օր շարունակ սրախողխող էին արվում մարդիկ, բռնաբարվում էին կանայք ու աղջիկները, կողոպտվում ու ավերվում էր շեն գյուղը: Գեղեցիկ հարսներն ու աղջիկները առանձնացվում էին և ուղարկվում հարեմներ: Գեղեցիկ օրիորդները՝ որպես նվեր, բաժանվում էին սպաներին: Ունևոր Փանյանի 16-ամյա աղջկան նվիրաբերում են Էդիֆ բեյին:

Այսպիսով, երկու Ագուլիսներում տանջանքներով մեռավ 1400 հոգի, իսկ գյուղերը դադարեցին գոյություն ունենալուց:

Աղբյուրը՝ Արամ Սիմոնյան, Զանգեզուրի գոյամարտը 1917-1921 թթ.»։

Ամենից շատ դիտված

22:45 3 անշարժ գույք, 2 մեքենա, 15.4 մլն անկանխիկ, 13.3 մլն կանխիկ, 34.3 մլն եկամուտ. Մխիթար Հայրապետյանի և կնոջ ունեցվածքը
21:00 2008-ին էլ էին Միքայել Սրբազանին ուզում հեռացնել, որովհետև քննադատել էր օրվա իշխանությանը. գյումրեցի
20:00 Արդի․ Ո՛չ երկրի ղեկավարությունն իրավունք ունի խառնվելու եկեղեցու գործերին, ո՛չ էլ եկեղեցին՝ երկրի
18:00 PoliTalks. Մակրոնին կարելի՞ է, Լավրովին՝ ո՞չ, ՀԷՑ-ի ազգայնացումը
17:40 Իրավապահները քաղաքական պատվեր են կատարում. Աջապահյանի փաստաբան
22:00 Խորագիր. Արհամարհված սահմանադրությունը, քայլող ԵՊՀ֊ն
22:15 Վաղը կավարտվի Գյումրիում մեկնարկած ստորագրահավաքը
12:30 Փաշինյանն էլ, Ալեն Սիմոնյանն էլ, կառավարության անդամներն էլ չեն հետևում Սահմանադրության պահանջներին. հարցում
20:30 Մամուլի՞ օրն է․ չգիտեմ, չեմ էլ ուզում իմանամ․ քաղաքացիները չեն հիշում Սահմանադրության օրը․ հարցում
00:40 Կեսգիշերն անց 3-րդ մասում հրավառություն է